Ալիկ Պետրոսյան «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր 

Marcus Tullius Cicero ( լատ. Marcus Tullius Cicero ; հունվարի 3, մ.թ.ա. 106, Արփինում – դեկտեմբերի 7, մ.թ.ա. 43, Ֆորմիա) – հին հռոմեացի քաղաքական գործիչ և փիլիսոփա, փայլուն հռետոր։

Կրթության մասին

Մարկուս Տուլիուս Ցիցերոնը ծնվել է ձիավորի ընտանիքում, այսինքն՝ պատկանում էր Հին Հռոմի արտոնյալ դասերից մեկին։ Սակայն նրա հայրը որդիների համար ավելի լավ ճակատագիր էր ուզում՝ քաղաքական կարիերա։

Ուստի որդիներին մեծացնելու ու կրթելու համար նա եկավ բնիկների համար խորթ Հռոմ փոքրիկ քաղաքը։ Մարկոսը չհիասթափեցրեց իր հոր սպասելիքները՝ իր վաղ տարիներն անցկացնելով հռոմեացի և հույն լավագույն ուսուցիչների մոտ ջանասիրաբար ուսումնասիրելով դատական ​​արհեստը, հռետորությունը և պերճախոսությունը։ Արդեն պատանեկության տարիներին Ցիցերոնը փայլուն տիրապետում էր իրավագիտությանը, փիլիսոփայությանը և հունական պոեզիային, ինչը նրան թույլ տվեց իր առաջին իսկ ելույթներով աղմուկ բարձրացնել հռոմեացի քաղաքացիների վրա։

• «Անարժաններին ցույց տրված օգուտները ես դաժանություն եմ համարում».
• «Դուք պետք է բոլորին ցուցաբերեք այնքան բարություն, որքան առաջին հերթին կարող եք անել ինքներդ ձեզ, և այնուհետև այնքան, որքան նա, ում սիրում եք և ում դուք օգնում եք, կարող է ընդունել»:
• «Առաքինությունը մարդկանց պաշտպանելն է»։
• «Սխալ արարքի համար արդարացում չկա, նույնիսկ եթե դա անում ես հանուն ընկերոջ»:
• «Հիմարությունը հակված է տեսնելու ուրիշների արատները, բայց մոռանալ ձեր սեփականը»:
• «Տունն առանց գրքերի նման է մարմնի առանց հոգու».
• «Ով չի ամաչում, ես նրան արժանի եմ համարում ոչ միայն պախարակման, այլև պատժի»։

Կյանքի մասին

Ցիցերոնն իր կյանքն ամբողջությամբ նվիրեց Հռոմին և պաշտպանելով նրա հանրապետական ​​հիմնադրամների մեծությունը: Չնայած հակամարտություններին ու դավադրություններին, ինչպես նաև Հռոմը կայսրության վերածվելուն՝ Կեսարի գլխավորությամբ, Ցիցերոնը մինչև վերջ հավատարիմ մնաց իր իդեալներին։

• «Ազատ է ապրում միայն նա, ով ուրախանում է իր պարտքը կատարելով»:
• «Ապրել նշանակում է մտածել».
• «Բոլորն ուզում են ապրել մինչև ծերություն, և երբ դա անում են, մեղադրում են նրան»:

Քաղաքականության մասին

Վաղ տարիքից Ցիցերոնը հաստատվեց որպես այն ժամանակվա հռոմեական արիստոկրատիայի ընդդիմադիր, ինչի շնորհիվ նա որոշակի ժողովրդականություն ձեռք բերեց ժողովրդի շրջանում։ Իր առաջին ելույթներից մեկում՝ «Ի պաշտպանություն Ռուսաստանի», բանախոսը խոսեց պետության իրերի վիճակի մասին, որտեղ «մոռացել են, թե ինչպես ոչ միայն ներել հանցագործությունները, այլ նաև հետաքննել հանցագործությունները»։ Ցիցերոնի քաղաքական հայացքները պարզ էին. «Սենատի Հանրապետության» դիրքերի ամրապնդում և «նախնիների կտակների» հարգում։

• «Բարձրագույն օրինականությունը ամենաբարձր անօրինությունն է».
• «Օրենքների իմացությունը բաղկացած է ոչ թե դրանց խոսքերը հիշելուց, այլ դրանց իմաստը հասկանալուց»:
• «Երբ որոտում են զենքերը, օրենքները լռում են».
• «Նույնիսկ ավազակներն ունեն իրենց օրենքները».
• «Ձեռք բերված խաղաղությունն ավելի լավն է և վստահելի, քան սպասված հաղթանակը».
• «Օրենքը պատվիրում է, թե ինչ պետք է անել, և արգելում է այն, ինչ հակասում է դրան»:
• «Եթե մենք ուզում ենք վայելել աշխարհը, մենք պետք է պայքարենք».

Մահվան մասին

Կեսարի մահը Ցիցերոնին թվաց փոփոխությունների և հանրապետական ​​կարգերի վերադարձի նշան։ Մտածողը հարգում էր կայսրին որպես իսկական հայրենասեր, բայց չէր կարող ներել նրան իշխանության յուրացման համար։ Ցիցերոնը մտադիր էր վերադառնալ քաղաքականություն, սակայն Հռոմի գլխին կանգնեց նոր հակառակորդը՝ Մարկ Անտոնին։ Վերջինիս հաջողվել է Ցիցերոնին դասել «ժողովրդի թշնամի» շարքին, և իմաստունը ստիպված է եղել փախչել Հունաստան։ Ճանապարհին նա տեսավ, թե ինչպես են մարդասպանները վազանցում իրեն և հրամայելով կանգնեցնել սայլը, հպարտորեն գլուխը առաջարկել է դահիճներին։ Իր իդեալների համար արժանի մահը Ցիցերոնի համար ավելի լավ էր, քան փախչել դահիճներից, որոնք ավերեցին այդ Հռոմը, որի վերածնունդը նա երազում էր ամբողջ կյանքում։

• «Մահկանացու ոգին շարժում է մահկանացու մարմինը»:
• «Մահացածների կյանքը շարունակվում է ողջերի հիշատակին».
• «Ավելի լավ է մեռնել, քան ստրուկ լինել».

Առաջադրանք 1.

Հին Հռոմ

Նկարագրիր Ապենինյան թերակղզու աշխարհագրական դիրքը, բնակլիմայական պայմանները/Ճամփորդիր դեպի Իտալիա Google Maps ծրագրով :

Հռոմի պատմությունը սկզբնավորվել ու ծավալվել է Իտալիայում` Ապենինյան թերակղզում: Իտալիայի ափերը երեք կողմից ողողում են Միջերկրական ծովի ջրերը: Ալպյան լեռները հյուսիսից բաժանում են երկիրը մնացած Եվրոպայից: Իտալիայի մաս են կազմում նաև հարակից կղզիները, որոնցից ամենամեծը Սիցիլիան է։

Երկրում կան ջրառատ գետեր, արգավանդ դաշտեր, առատ բուսականություն: Ընդերքըվհարուստ է պղնձով, անագով, երկաթով,վոսկով ու արծաթով:

Պատմիր Հռոմի հիմնադրման ավանդության մասին, ներկայացրու նաև քո հորինած ավանդությունը Հռոմի մասին:Մինչ օրս Հռոմում պահպանվել էին հին վերապրուկները: Տոհմերը միանում էին իրար և ստացվում էր ցեղ: Ցեղի առաջնորդին ընտրում էին ուրիշ ցեղի ամենաազդեցիկ տոհմերի ավագները: Ցեղին պատկանող հողատարածքը հավասար բաջանվում էր ընտանիքի անդամների մեջ: Հետո այդ կարգը խախտվեց և վերացավ:

Ներկայացրու վաղ պատմական Հռոմի կառավարման համակարգը:Պատրիկների և պլեբեյների պայքարի ընդացքում Հռոմում ամրապնդվեց շողովրադավարությունը, մեծացավ աշխարհաշողովի դերը։ Քաղաքացիները քննարկում էին կարևորագույն հարցեր։ Պետական մյուս կարևոր հաստատությունը Ծերակույտն էր, որը վարում էր պետության ընթացիկ գործերը։

Ներկայացրու քո վերաբերմունքը Սերվիոս Տուլիոսի բարենորոգումների մասին:

Հռոմի արքա Սերվիոս Տուլիոսը Ք. ա. VI դ. կեսերին բարենորոգումներ կատարեց. Իրականացրեց տարածքային և վարչական բաժանում:Քաղաքացիներին բաժանեց դասերի ըստմարդկանց եկամուտի:Այդ բարենորոգումները տեղիք տվին ներքին հակասությունների:Դրանից օգտվելով՝ Հռոմի վերջին արքան՝ տարքվինիոսը, որոշեց աշխանությունը կենտրոնացնել իր ձեռքում: Նա իրեն վեր դասելով օրենքներից բռնություններ գործդրեց: Արդյունքում Հռոմի բնակչությունը Ք. ա. 510 թ. արքային արտաքսեց: Հետո ծերակույտը որոշեց, որ Հռոմում էլ արքա չի լինելու, ծերակույտից ընտրվելու են որոշ մարդիկ և կառավարելու երկիրը (Կոնսուլները):

Դիտել տեսանյութը. Древний Рим за 20 минут, պատասխանել հարցերին

ա.պատմել նոր բացահայտումների մասին

բ.ամենահետաքրքիր հատվածը

գ. նոր բառերի բացահայտում

Հռոմեական թվերը եկել են Հռոմից։
Հռոմը սկզբնական շրջանում բաց քաղաք է եղել աքսորվածների և գողերի համար։ Ուրշ քաղաքներից արտագաղթածները Հռոմում քաղաքացի են դարձել։ Ըստ լեգենդի Հռոմը 7 արքա է ունեցել։

բ.ամենահետաքրքիր հատվածը
Օկտավիանոս Օգոստոսի կառավարման ժամանակահատվածը անվանել են հռոմեական խաղաղության ժամանակահատված։ Տնտեսությունը վերելք է ապրել։ 200 000 մարդու անվճար հաց են բաժանել։
Թեոդոս Մեծը՝ միացյալ կայսրության վերջին արքան, կառուցել է տվել առաջին եկեղեցիները և հետապնդել է հեթանոսներին։

գ. նոր բառերի բացահայտում

Գայոս Մարիոս, հռոմեացի զորավար և քաղաքական գործիչ։

Պոմպեոս Գնեոս Մեծ, հռոմեական զորավար և քաղաքական գործիչ։

տրիումֆ-հաղթանակ

Օկտավիանոս Օգոստոս կամ Օգոստոս Օկտավիանոս, հին հռոմեական քաղաքական գործիչ, Հռոմեական կայսրության հիմնադիրը։ Տասներեք անգամ զբաղեցրել է կոնսուլի պաշտոնը

դոմինուս-պարոն, տիրակալ

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, էջ 105-109, համացանց

Առաջադրանք 2

Հռոմեկան քաղաք-պետությունը Ք.ա. 5-3-րդ դարեր

Նկարագրել, համեմատել պատրիկների, պլեբեյների իրավունքները:

Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:

Պատմիր հռոմեական բանակի կառուցվածքի մասին:

Աղբյուրները’ Համաշխարհային պատմություն, էջ 110-114, համացանց

• Հռոմ քաղաքի համայնքը կազմում էին Հռոմի բնիկները, որոնք կոչվում էին օատրիկներ: Պատեր բառից, որը նշանակում էր հայ և ուներ մեծ իրավունք ընտանիքի անդամների վրա: Կարող էր նրանց վաճառել, անգամ մահապատժի երնթարկել: Սկզբում ատտրիկները չուն էին սեփական հող: Հողը ամբողջ համայնքի սեփականությունն է և կոչվում էր հասարակական հոող: Առանձին ընտանիքներ ունեին փոքրիկ այգիներ Պատրիկական միքանի ընտանիքներկազմում էին տոհմ: 10 տոհմը կուրյա տրիբուս ընդամենը կար 3տրիբուս: Պատրիկական տոհմի ավագները կազմում էին սենատ, որը 300 հոգուց էր կազմված: Բոլոր չափահաս տղամարիկ մասնակցում էին ժողովներին ոորտեղ վճռվում էին կարևոր հարցեր: Հռոմեական համայնքից պետություն է առաջացել հին ժամանակներում պետության գլուխ կանգնած էր ցեղապետը կամ թագավորը: Նա  զորքի հրամանատարն էր գերագույն դատավորը անագմ  քուրմը:Պլբեյները
  Հռոմի այն բնակիչները, որոնք չէին մտնում տոհմային համակայնքի մեջ կոչվում էին պլեյբեր: Նրանք հռոմի կողմից նվաճված ցեղերի մարդիք էին պլեյբեերները ազատ էին համարում բաց քաղաքական իրավունքներ չուն էին, նրանք չէին մասնակցում ողովրդական ժողովին: Բանակում չէին ծառայում պատիկների կրոնական ծեսերին չէին կարող մասնակցել: Նրանք չէին կարող ամուսնանալ պատրիկների հետ: Պլեյբերները հասարակական հողից օգտվելու իրավունք չունեին: Իրավազուր դրությունը շատ էր նեղում միքիչ հարստացած պլեյբերներին: Ծանր դրությունյան մեջ էին չկավոր պլեյբերները նրանք տառապում էին հոգ չունենալուց և պառտքերից: պառտքքը չտված պլեյբեին 60օր պահում էին շղթայակապ, եթե ելի չէր կարղանում պառտքը տալ վաճառում էին օտար երկիր ստրկության:
• Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:
  Հանրապետությունը լատիներեն ռեսպուբլիկա-հանրային գոր բառից է պետական կառավարման ձև որի դեպքում պետական իշխանության բարձրագույն մարմինները կազմում էին սահմանադրության և օրենքներով որոշված ժամկետով ու կարգով ընտված ներկայացուցիչներից: Այսպիսի ձևով կառավարվող երկիրը կոչվում է հանրապետություն: Հռոմում ք. ա. 7-րդ թագավոր Տարքրինիոս գոռոցի ժամանակ թավորական իշխանությունը տաալվեց: Իր բռնություններով նա իր դեմ հանեց պատրիկներին որոնք 510 թվին ապստամբեցին ու աարտաքսեցին նրան: Թագավորին վռնդելուց հետո պատրկները ընտրեցին կառավարման նոր ձև: Ամեն տարի ժոողովուրդը սկսեց պատրիկներից 2կոնսուր ընտրել: Կոնսուրները ավելի քիչ իշանություն ուն էին, քան նախկին թագավորները, որովհետև նրրնաք 2 հոգի էին և  կարող էին իրար դեմ գործեել նրանց պաշտոնը սահմանափակված էր մի տարի ժամանակով տարին լրանալուց հետո կարող էին նրանց պաժել եթե հանցանք էին գործել այսպիսով ամրապնդված պատրիկների իշխանությունով Հռոմը անցնում էր հանրապետություն դառնալու:
• Պատմիր Հռոմեկան բանակի կառուցվածքի մասին:
  Հռոմը պայքարիչ միշտ դուր էր գալիս գաղթանակած քանի, որ ներ լավ կազմակերպված և հիանալի սպառազինված բանակկի շնորհիվ: Բանակի գլխավոր մասը հանդիսանում էր ճծանրազեն հետևազորը, որտեղ հիմնականում գյուղացիներն էին: Հետևակա զինվորները ունէին եկսայրի կարճ ու սուսեր և երկար նետելի նիզակ: Նրանք պաշպանական միջոցներ էին Զրահը, Սաղավարտը և խոշոռ Վահանը: Բանակը բաղկացած էր միքանի գնդերից` լեգիոներից:Լուրաքանչուր լեգեոնում բացի ծանրազեն հետևակակազորից կաին որոշ թվով թեթև հետևակներ և հեծիիալներ: Կռվի ժամանակ լեգիոնը 3 շարք էր կազմում սկզբում երիտասարդները. հեետո հասակավվորները, 3-րդում փորձված կոփված զինվորները: Կռվի ժամանակ սկսում էին կռվեել առաջում կանգնած թեթևածեն թեթևակն հետո  նրանք հետ էին քաշվում և կռի մեջ էին մտնում առաջին շարքը հետո նրանք նետում էին նրանց  երկար նիզակները, որոնք խրվելով հակառակորդի վահանների մեջ նրանց զրկում էր ազատ կռվելու հնարավրությունից դրանից հտո սկսում էր ձեռներով սուսերամարտը: զինվորները ենթարկվում էին ռազմական ֆիստ կարգապահության: Լեգոնում ծառայում էին միայն Հռոմեական քաղաքացիները: Հռոմեական բանակում կար նաև ամրացված ճանբարը, որը մեծ դեր էր խաղում առշավանքի ժամանակ: Այն սովորաբար տեղավորում էին բլրի լանջին և ուներ ուղանկյունու ծեր նրա  շուրջը պատրաստում էին հողապատներ և ներսում տեղավում էին վրաններ: Բանակը ուներ մեխանիկական հարմարանքներ, որոնք ունէին Հույները և Մակեդոնացիները, օրինակ կատապուլտաներ նետեր գցելու համար: Բալլիստաներ, խոշոր քարեր նետելու համար: Քանի արդարական վիտխարի շարժականփայտի աշտարակներ, որոնք մոտեցնում էին քաղաքի պարիսպներին: Բաբաներ քաղաքի պարիսպներր քանդելու համար: Այսպիսի հզոր բանակով հռոմեացիները շահել էին շատ ճակատամարտեր և խոսափել պարտություններից որովհետև կարողանում էին կառուցել ամրացրած ճամբար:
• Աղբյուրները’ Համաշխարհային պատմություն,6-րդ դասարան, դասագիրք, էջ 110-114, համացանց

Հին Հռոմի պատմության արշալույսը․

Լրացուցիչ աշխատանք/թարգմանություն ապրիլի 8-30-ը/

АРМИЯ ДРЕВНЕГО РИМА: Интересные факты

Римская империя. Древний Рим/

Реконструкция древнего города Рим/դիտել/

«Ցիցերոնի 20 իմաստուն մտքերը»-թարգմանություն

Օրգանը մարմնի մաս է, որն ունի որոշակի կառուցվածք, ձև և տեղ օրգանիզմում: Արմատը և ընձյուղը (ցողունն՝ իր վրա դասավորված տերևներով և բողբոջներով ) բույսի վեգետատիվ օրգաններն են: Դրանք ապահովում են բույսի սննդառությունը, շնչառությունը, աճն ու զարգացումը, ինչպես նաև վեգետատիվ բազմացումը:
Ծաղիկը, պտուղը և սերմը բույսի գեներատիվ (սեռական ) բազմացման օրգաններն են:
Արմատ: որին մասից, երբեմն նաև տերևներից: Գլխավոր և հավելյալ արմատներից առաջանում են կողքային արմաԱրմատներով բույսն ամրանում է հողին: Արմատի բազմաթիվ ճյուղավորումները ձևավորում են արմատային համակարգը: Այն կազմված է գլխավոր, հավելյալ և կողքային արմատներից: Գլխավոր արմատը զարգանում է սերմի սաղմնային արմատիկից, իսկ հավելյալ արմատները՝ ցողունի ստտներ:

Արմատային համակարգը լինում է առանցքային՝ լավ զարգացած գլխավոր արմատով:
Արմատային համակարգը ոչ միայն բույսն ամրացնում է հողին կլանում է ջուր և նրա մեջ լուծված հանքային աղեր:
Լրացուցիչ՝ Ծաղկավոր բույսերի օրգանները

Հարցեր՝
1. Ուսումնական նյութ պատրաստիր ծաղկի կառուցվածքի մասին:
2.Որո՞նք են բույսի վեգետատիվ և գեներատիվ օրգանները և ի՞նչ գործառույթ են կատարում:Արմատը և ընձյուղը (ցողունն՝ իր վրա դասավորված տերևներով և բողբոջներով ) բույսի վեգետատիվ օրգաններն են: Դրանք ապահովում են բույսի սննդառությունը, շնչառությունը, աճն ու զարգացումը, ինչպես նաև վեգետատիվ բազմացումը:
Ծաղիկը, պտուղը և սերմը բույսի գեներատիվ (սեռական ) բազմացման օրգաններն են:
3.Որո՞նք են արմատի գործառույթները:Արմատներով բույսն ամրանում է հողին։ Արմատի բազմաթիվ ճյուղավորվումները ձևավորում են արմատային համակարգը։ Այն կազմված է գլխավոր հավելյալ և կողային արմատներից։

Միաբջիջ օրգանիզմները կազմված են ընդամենը մեկ բջջից, որտեղ տեղի են ունենում կենսական բոլոր գործընթացները:
Բազմաբջիջ օրգանիզմի յուրաքանչյուր բջիջ մասնագիտացված է և կատարում է որոշակի գործառույթ:
Միևնույն ծագում ունեցող, կառուցվածքով և գործառույթներով նման և միջբջջային նյութով միացած բջիջների խումբը կոչվում է հյուսվածք:
Բարձրակարգ բույսերում տարբերում են գոյացնող, հիմնական, ծածկող, փոխադրող և մեխանիկական հյուսվածքներ:
Գոյացնող հյուսվածքի բջիջները բույսի ամբողջ կյանքի ընթացքում բաժանվում են: Դրա շնորհիվ բույսն աճում է և՛ երկարությամբ, և՛ հաստությամբ:
Ծածկող հյուսվածքը պատում է բույսի բոլոր օրգանները՝ պաշտպանելով նրան անբարենպաստ պայմանների ազդեցությունից՝ չորացումից, գերտաքացումից և մեխանիկական վնասվածքներից:
Լրացուցիչ նյութ՝ Գրականության հղումը էջ 98, 99

Հարցեր
1. Ի՞նչ է հյուսվածքը:Միևնույն ծագում ունեցող, կառուցվածքով և գործառույթներով նման և միջբջջային նյութով միացած բջիջների խումբը կոչվում է հյուսվածք:
2. Ի՞նչ հյուսվածքներ ունեն բույսերը:Բարձրակարգ բույսերում տարբերում են գոյացնող, հիմնական, ծածկող, փոխադրող և մեխանիկական հյուսվածքներ:
Գոյացնող հյուսվածքի բջիջները բույսի ամբողջ կյանքի ընթացքում բաժանվում են: Դրա շնորհիվ բույսն աճում է և՛ երկարությամբ, և՛ հաստությամբ:
Ծածկող հյուսվածքը պատում է բույսի բոլոր օրգանները՝ պաշտպանելով նրան անբարենպաստ պայմանների ազդեցությունից՝ չորացումից, գերտաքացումից և մեխանիկական վնասվածքներից:
3. Մասուրի օգտակար և բուժիչ հատկություններն ուսումնասիրիր և հրապարակիր բլոգումդ:Մասուրը մեծ քանակությամբ վիտամին С է պարունակում, որն իր քանակությամբ գերազանցում է նույնիսկ կիտրոնին: Բացի այդ, մասուրը պարունակում է վիտամիններ В1, В2, К, Е, В6, կենսաֆլավոնոիդներ, շաքար, պեկտին, կենսական թթուներ, երկաթի բյուրեղներ, ֆոսֆոր, մագնեզիում, կալցիում: Մասուրն ունի նաև հզոր բակտերիասպան հատկանիշներ:

Մանրացրած մասուրի թուրմն ունի լեղամուղ և հակաբորբոքային հատկանիշներ, դրական է ազդում մարսողական համակարգի վրա, ունի միզամուղ ազդեցություն:
Մասուրի բաղադրության մեջ մտնող վիտամին Р-ն ամրացնում է մազանոթները: Կարոտինը կամ վիտամին А-ն բարձրացնում է օրգանիզմի դիմադրողականությունը: В1 և В2 վիտամինները մասնակցում են արյունաստեղծ օրգանների աշխատանքին: Վիտամին К-ն լավացնում է արյան մակարդելիությունը:

Ինչո՞վ է օգտակար մասուրը

Մասուրի թուրմը, սիրոպն ու մզվածքը բավական արդյունավետ են բորբոքված թոքերի, դիֆթերիայի դեպքում: Սակայն պետք չէ այս թուրմերը համարել այս լուրջ հիվանդությունների դեմ միակ բուժիչ մեթոդներ, մի մոռացեք բժշկի նշանակումների մասին:
Չինական բժշկության մեջ մասուրի արմատն օգտագործվում է մարսողական համակարգը լավացնելու և պարազիտներն օրգանիզմից դուրս բերելու համար:

Տիբեթում այս պտուղների միջոցով բուժում են թոքախտը, աթերոսկլերոզն ու նյարդագարությունը (Неврастения):
Սիբիրում պահպանվել են մասուրի բաղադրատոմսեր, որոնք բուժում են ոտքերի սնկային ինֆեկցիաները:

Կենդանի օրգանիզմների և շրջակա միջավայրի միջև մշտապես տեղի է ունենում նյութերի և էներգիայի փոխանակություն: Բոլոր կենդանի օրգանիզմները սնվում են, աճում, զարգանում, շնչում և մահանում:
Կենդանի օրգանիզմները կազմված են բջիջներից, որոնցից կազմավորվում են օրգանիզմի առանձին օրգաններ և ամբողջական օրգանիզմը:

Կենդանի բջջի բաղադրության մեջ 80 %-ը կազմում է ջուրը: Ջուրը լավ լուծիչ է, նրա մեջ լուծվելով նյութերը, բջիջ են ներթափանցում: Նյութափոխանակության արգասիքները հեռանում են նույնպես ջրի միջոցով:
Կենդանի բջիջները պարունակում են նաև քիչ քանակությամբ հանքային աղեր, ինչպես նաև օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր:
Բջջում ջրից հետո մեծ քանակություն են կազմում սպիտակուցները: Մազը, եղունգը, փետուրը, ճանկը, գրեթե ամբողջովին կազմված են սպիտակուցներից:
Օրգանական նյութերից օրգանիզմում կարևոր դեր ունեն ածխաջրերը: Դրանցից են գլյուկոզը, սախարոզը, թաղանթանյութը: Ածխաջրերը օրգանիզմն ապահովում են էներգիայով:
Օրգանիզմին անհրաժեշտ էներգիայի 30 %-ն ապահովում են ճարպերը: Օրինակ՝ արջերը, ձմեռային երկարատև քուն մտնելով, գոյատևում են կուտակած ճարպերի շնորհիվ: Նուկլեինաթթուները պահպանում են օրգանիզմի ժառանգական հատկանիշները:
Գրականության հղումը էջ 94

Հարցեր՝
1. Ի՞նչ է բջիջը:Կենդանի օրգանիզմները կազմված են բջիջներից, որոնցից կազմավորվում են օրգանիզմի առանձին օրգաններ և ամբողջական օրգանիզմը:
2. Պատմիր բջջի բաղադրության մասին :Կենդանի բջջի բաղադրության մեջ 80 %-ը կազմում է ջուրը:Կենդանի բջիջները պարունակում են նաև քիչ քանակությամբ հանքային աղեր, ինչպես նաև օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր: