Սիրելի սովորողներ, ուղարկում եմ ապրիլի 17-24-ի առաջադրանքները:

Առաջադրանք 1

Հանրապետական կարգի ճգնաժամը

Ներկայացնել, համեմատել Գրաքոս եղբայրների՝ Տիբերիոսի, Գայոսի և Կոռնելիոս ՍուՆկարագրել Ք՚.ա. II-I դարերի ճգնաժամը:Ք․ա. II դարում արհեստներն ու առևտուրը թույլ էին զարգացած: Պատերազմները, նոր երկրների նվաճումը, մեծ թվով ռազմագերիների և ռազմավարի ներհոսքը փոխեցին երկրի հասարակական պատկերը: Քայքայվեց և քանակապես կրճատվեց միջին գյուղացիությունը: Լեգեոնի զինվորները գյուղացիներ էին, որոնք ծառայում էին տերության տարբեր ծագերում: Անընդհատ զոհեր էին լինում: Կենդանի մնացածներն իրենց տնտեսությամբ չէին զբաղվում: Ուստի զինվորները չնչին գներով վաճառում էին իրենց հողակտորները և զորացրվելուց հետո հեռանում Հռոմ: Նրանք ապրում էին պետությունից տրվող նպաստի հաշվին: Ավագանին մեծ օգուտներ քաղեց արտաքին նվաճումներից: Ի հաշիվ քայքայված գյուղացիների՝ ստեղծեցին խոշոր կալվածքներ, որտեղ աշխատում էին բացառապես ստրուկներ: Ազատ աշխատանքը դուրս մղվեց: Այս փոփոխությունների հետևանքով ժողովրդի կամքն արտահայտող Աշխարհաժողովը կորցրեց իր ազդեցությունը: Առաջնությունն անցավ ավագանուն և Ծերակույտին: Աճեց առանձին գործիչների ձգտումը`   պետությունը ծառայեցնելու իրենց անձնական շահերին: Ընկել էր նաև բանակի մարտունակությունը: Համընդհանուր զինապարտությունն այլևս արդյունավետ չէր: Ք.ա. II դարի վերջերից բանակը սկսեց պարտություններ կրել: Անհրաժեշտ էր ստեղծել արհեստավարժ բանակ:լլանի բարեփոխումների ծրագիրը, գործունեությունը:Հռոմի հեռատես գործիչները հանգեցին այն համոզման, անհրաժեշտ են արմատական փոփոխություններ։ Առաջին քայլերը կատարեցին Գրաքոս եղբայրները՝ Տիբերիոսը և Գայոսը։ Ք․ա․ 130-120-ական թվականներին նրանք հանդես եկան բարեփոխումների ծրագրով։ Դրա հիմնական նպատակն էր վերադառնալ դեպի <<բարի անցյալը>>։ Պահանջվում էր վերականգնել միջին գյուղացիությունը՝ հասարակական դաշտից հողակտոր տրամադրելով յուրաքանչյուր ցանկացողի, աշխարհաժողովին վերադարձնել իշխանությունը, ստեղծել արհեստավարժ բանակ, Իտալիայի բոլոր դաշնակիցներին տալ հռոմեական քաղաքացու իրավունք։

Ներկայացրու ՝ովքեր էին գլադիատորները, ինչ իրավունքներ ունեին:Գլադիատորները Հին Հռոմում (մեծ մասամբ՝ ռազմագերիներ, դատապարտված անձինք են), որոնք վարժեցված էին ամֆիթատրոններում միմյանց (երբեմն՝ գազանների) դեմ զինված մենամարտերի համար։ Գլադիատորների կռիվները, ըստ երևույթին, փոխ են առնվել էտրուսկներից և Հռոմում առաջին անգամ ցուցադրվել մ․ թ․ ա․ 264-ին։ Գլադիատորներին սովորեցրել են հատուկ դպրոցներում (Հռոմում, Կապուայում և այլուր)։ Գլադիատորների մենամարտերը կազմակերպվել են պլեբսին զվարճացնելու նպատակով (դադարեցվել են V դ․ սկզբին)։

Պատմիր Սպարտակի ապստամբության մասինՀռոմեական ստրուկների ամենահզոր ապստամբությունը տեղի ունեցել Ք.ա 73-71թթ ապստամբների ղեկավար Սպարտակի կողմից։ հազարավոր ստրուկներ երեք տարի ավերում եին Հռոմեական գյուղերն ու քաղաքները օտարության մատնելով կառավարության զորքերին։ Բայց մեծ դժվարությամբ կառավարությանը հաջողվեց ճնշել ապստամբությունը, սպանել հազարավոր ստրուկների մի մասին կենդանի խաչել։ Դրանով նրանք վախեցնում եին ապստտամբներին, որպեսզի ենթարկվեն իրենց և այլևս չապստամբեն։

Սպարտակը Հին Հռոմում մ. թ. ա. 74/73–71 թթ-ի ստրուկների խոշոր ապստամբության առաջնորդն է, հանուն ազատության պայքարի խորհրդանիշը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, /էջ120-124/

Դասարանական

Общество в древнем Риме. Раб и гражданин в Римской империи/թարգմանություն/

Առաջադրանք 2

Անցում պրինցիպատին

Տալ«Պրինցիպատ» հասկացության բացատրությունը:Պրինցիպատ նշանակում է առաջին քաղաքացու կառավարում։

Հիմնավորել կամ հերքել «Առաջին եռապետության» անհրաժեշտությունը:Երեք ազդեցիկ պետական գործիչներ՛ Գնեոս Պոմպեոսը, Հուլիոս Կեսարը և Մարկոս Կրասոսը ձգտում եին Հռոմում հաստատել սեփական գերիշխանությունը։ Սկզբում նախնտրելի եին Պոմպեոսի հնարավորություները։ Հռոմի գերակայությունն արևելքում տարածվել էր Կովկասյան լեռներից մինչև Եգիպտոս։ Պոմպեոսը համոզվելով, որ միայնակ չի կարող կառավարել, Ք.ա 60թ համձայնության եկավ Կեսարի և Կրասոսի հետ՛ ստեղծելով առաջին եռապետությունը։ Նրանք երեքով սկսեցին վճռել Հռոմի բոլոր կարևոր հարցերը։

Ներկայացնել Հուլիոս Կեսար բարեփոխումները, հիմնավորել այդ բարեփոխումների կարևորությունը:Վարել է գթասրտության քաղաքականություն, սակայն միևնույն ժամանակ մահապատժի է ենթարկել իր մի շարք հիմնական հակառակորդներին։ Հասնելով լիակատար հաղթանակի հակառակորդների նկատմամբ՝ իր ձեռքում է կենտրոնացրել կոնսուլի իշխանությունը և դիկտատորի արտակարգ լիազորությունները (ի վերջո՝ ցմահ պաշտոնավարմամբ)։ Հուլիոս Կեսարը հռչակվել է «հայր հայրենյաց», ցմահ դիկտատոր (մ.թ.ա. 44 թվական), ստացել հաղթող զորավարի «իմպերատոր» պատվավոր տիտղոսը, փաստորեն դարձել միապետ՝ պահպանելով կառավարման հանրապետական ձևերը։ Անցկացրել է վարչական, դրամական, տոմարական (հուլյան տոմար) բարեփոխումներ։ Մարկոս Յունիոս Բրուտոսի գլխավորությամբ մի խումբ սենատորների կողմից Կեսարի սպանությունից հետո վերջինիս քրոջ թոռը՝ Գայոս Օկտավիանոսը, վերցրել է նրա անունն ու ստացել ժառանգության մեծ մասը՝ համաձայն կտակի՝ արդյունքում դառնալով առաջին կայսրը։

1. Նկարագրել Կարթագենի աշխարհագրական դիրքը, այժմ որ պետությունն է այդ տարածքում գտնվում,ուսումնասիրել բնակչությունը հնում ինչով է զբաղվել, այժմ այդ պետության բնակչությունը ինչով է զբաղվում:Աշխարհագրական հարմար դիրքի շնորհիվ արագորեն դարձել է միջնորդային առևտրի խոշոր կենտրոն։ Կարթագենում եղել են զարգացած խոշոր ստրկատիրական գյուղատնտեսություն ու արհեստավորական արտադրություն։ Ստրուկների հետ շահագործվել են նաև կիսազատ կախյալ արտադրողները՝ բոդերը։ Մասնավոր արհեստանոցներից բացի եղել են նաև պետական արհեստանոցներ, որտեղ շահագործվել է պետական ստրուկների աշխատանքը։Բնակչության հիմնական զբաղմունքը առևտուրն ու նավագնացությունն էին։ Նրանք առևտրական հարաբերություններով իրար էին կապել Փյունիկիան, Եգիպտոսը, Հունաստանը, Իտալիան, Իսպանիան։ Կարթագենում ստեղծվել էր հանրապետություն ավագանու և ծերակույտի գերակայությամբ։
2. Փաստերով հիմնավորել Հռոմի և Կարթագենի միջև պատերազմի պատճառները:Պունիկյան պատերազմների գլխավոր պատճառը շահերի բախումն էր գոյություն ունեցող Կարթագենյան ծովային տերության և ընդլայնվող Հռոմեական հանրապետության միջև։ Հռոմեացիները սկզբնապես շահագրգռված էին ընդլայնվելու ի հաշիվ Սիկիլիայի (որը իր ժամանակի մշակութային խառնարանն էր), այնինչ այդ հարուստ ու զարգացած կղզու մի մասը գտնվում էր Կարթագենի հսկողության ներքո։
3. Բնութագրել Հաննիբալին, Սկիպիոն Աֆրիկացուն:Սկիպիոն Աֆրիկացուն  հռոմեացի զորապետ և քաղաքական գործիչ, կոնսուլ է։  Որոշ աղբյուրների տվյալներով՝ այն զինվորների հրամանատարներից է, որոնք կարողացել են ողջ մնալ մ․թ․ա․ 216 թվականին Կաննեի ճակատամարտում, որն աղետալի էր Հռոմի համար և, թվում էր, կարող էր բերել վերջինիս պարտությանը։ Սկիպիոնը պատկանել է Հռոմի առավել անվանի և ճյուղավորված տոհմերից մեկին, որն էթրուսկյան ծագում ուներ։Հաննիբալ կարթագենցի զորավար, հին աշխարհի մեծագույն զորավարներից ու պետական գործիչներից մեկը։ Եղել է Հռոմեական հանրապետության երդվյալ թշնամին և Կարթագենի վերջին նշանավոր առաջնորդը Պունիկյան պատերազմներում նրա անկումից առաջ։ Հաննիբալը ծնվել է մ.թ.ա. 247 թվականին Կարթագենում, զորավար Համիլկար Բարկայի ընտանիքում։ Մոր անունն անհայտ է։ Հաննիբալը եղել է ընտանիքի առաջին որդին և ունեցել երկու կրտսեր եղբայր՝ Հասդրուբալ և Մագոն։ Նա ունեցել է նաև երեք ավագ քույր, որոնց անուններն անհայտ են։
4. Ներկայացնել պատերազմի սկիզբը, ընթացքը, ավարտը, ամփոփել 10 նախադասությամբ:Պատերազմը տևեց ավելի քան մեկ հարյուրամյակ`  Ք.ա. III դարի կեսերից մինչև Ք.ա. II դարի կեսերը։ Հռոմեացիների համար առավել ծանրը Պունիկյան երկրորդ պատերազմն էր (Ք.ա. 218–201 թթ.): Երկրորդ Պունիկյան պատերազմը հռոմեացիները կոչում էին «Պատերազմ ընդդեմ Հաննիբալի» կամ հաննիբալյան պատերազմ: Պատերազմի նպատակն էր իշխանություն ձեռք բերել Միջերկրական ծովում։ Կարթագենցիներին առաջնորդում էր նշանավոր զորավար Հաննի բալը: Հաննիբալի բանակը Ք.ա. 218 թ. Իսպանիայից ցամաքային ճանապարհով մտավ Իտալիա: Հռոմեացիները կարծում էին, թե պետք է տալ վճռական ճակատամարտ, հաղթել նրան և դուրս քշել երկրից: Ք.ա. 216 թ. Կաննեի ճակատամարտում հռոմեացիները խայտառակ պարտություն կրեցին: Հռոմի Ծերակույտը որ շում կայացրեց`   պատերազմը տեղափոխել Կարթագենի տարածք: Հռոմեական բանակը նավերով կտրեց Միջերկրական ծովը և ափ իջավ Աֆրիկայում: Հաննիբալը ստիպված էր լքել Իտալիան: Կարթագեն քաղաքից ոչ հեռու Ք.ա. 202 թ. տեղի ունեցավ վճռական ճակատամարտ: Հաննիբալը պարտություն կրեց:
5.  Ներկայացնել Հռոմի վարած քաղաքականությունը իրենից կախյալ պետությունների հանդեպ, այդ պետությունների աստիճանակարգությունը:Միջերկրականի ավագանում հռոմեական գերականությունը դրսեվորվում էր ամենատարբեր ձևերով: Պետության մի խմբի հետ Հռոմը վարվում էր մեղմ քաղաքականություն. Բավական էր, որ այդ պետությունը ճանաչեր իր գերիշխանությունը: Մյուսները պարտավոր էին վճարել հարկ և տրամադրել զինվոր: Երրորդները կորցնում էին իրենց պետականությունը և վերածվում հռոմեական պետության նահանգի (պրովինցիա):

Աղբյուրները՝

Համաշխարհային պատմություն

Հռոմեկան տերության կազմավորումըԿարթագեն , քաղաք-պետություն էր Հյուսիսային Աֆրիկայում, այժմյան Թունիսի տարածքում։ Կարթագենը օլիգարխական պետություն էր, որտեղ իշխանությունը գամվել է առևտրա-երկրագործական արիստոկրատիայի տարբեր խմբավորումների ձեռքին։ Կարթագենը պատմության ընթացքում բազմաթիվ անգամներ եղել է պատերազմների թատերաբեմ, հատկապես նշվում է զինված ընդհարումները Սիցիլիայի հույների, Հռոմի և Կարթագենի միջև։

Առաջադրանք 2

Դիտել ֆիլմերից մեկը, 20 նախադասությամբ ամփոփել:

Eго боялись даже римляне: Ганнибал Барка /տեսանյութ/

Пунические войны (рус.) История древнего мира/տեսանյութ/

Marcus Tullius Cicero ( լատ. Marcus Tullius Cicero ; հունվարի 3, մ.թ.ա. 106, Արփինում – դեկտեմբերի 7, մ.թ.ա. 43, Ֆորմիա) – հին հռոմեացի քաղաքական գործիչ և փիլիսոփա, փայլուն հռետոր։

Կրթության մասին

Մարկուս Տուլիուս Ցիցերոնը ծնվել է ձիավորի ընտանիքում, այսինքն՝ պատկանում էր Հին Հռոմի արտոնյալ դասերից մեկին։ Սակայն նրա հայրը որդիների համար ավելի լավ ճակատագիր էր ուզում՝ քաղաքական կարիերա։

Ուստի որդիներին մեծացնելու ու կրթելու համար նա եկավ բնիկների համար խորթ Հռոմ փոքրիկ քաղաքը։ Մարկոսը չհիասթափեցրեց իր հոր սպասելիքները՝ իր վաղ տարիներն անցկացնելով հռոմեացի և հույն լավագույն ուսուցիչների մոտ ջանասիրաբար ուսումնասիրելով դատական ​​արհեստը, հռետորությունը և պերճախոսությունը։ Արդեն պատանեկության տարիներին Ցիցերոնը փայլուն տիրապետում էր իրավագիտությանը, փիլիսոփայությանը և հունական պոեզիային, ինչը նրան թույլ տվեց իր առաջին իսկ ելույթներով աղմուկ բարձրացնել հռոմեացի քաղաքացիների վրա։

• «Անարժաններին ցույց տրված օգուտները ես դաժանություն եմ համարում».
• «Դուք պետք է բոլորին ցուցաբերեք այնքան բարություն, որքան առաջին հերթին կարող եք անել ինքներդ ձեզ, և այնուհետև այնքան, որքան նա, ում սիրում եք և ում դուք օգնում եք, կարող է ընդունել»:
• «Առաքինությունը մարդկանց պաշտպանելն է»։
• «Սխալ արարքի համար արդարացում չկա, նույնիսկ եթե դա անում ես հանուն ընկերոջ»:
• «Հիմարությունը հակված է տեսնելու ուրիշների արատները, բայց մոռանալ ձեր սեփականը»:
• «Տունն առանց գրքերի նման է մարմնի առանց հոգու».
• «Ով չի ամաչում, ես նրան արժանի եմ համարում ոչ միայն պախարակման, այլև պատժի»։

Կյանքի մասին

Ցիցերոնն իր կյանքն ամբողջությամբ նվիրեց Հռոմին և պաշտպանելով նրա հանրապետական ​​հիմնադրամների մեծությունը: Չնայած հակամարտություններին ու դավադրություններին, ինչպես նաև Հռոմը կայսրության վերածվելուն՝ Կեսարի գլխավորությամբ, Ցիցերոնը մինչև վերջ հավատարիմ մնաց իր իդեալներին։

• «Ազատ է ապրում միայն նա, ով ուրախանում է իր պարտքը կատարելով»:
• «Ապրել նշանակում է մտածել».
• «Բոլորն ուզում են ապրել մինչև ծերություն, և երբ դա անում են, մեղադրում են նրան»:

Քաղաքականության մասին

Վաղ տարիքից Ցիցերոնը հաստատվեց որպես այն ժամանակվա հռոմեական արիստոկրատիայի ընդդիմադիր, ինչի շնորհիվ նա որոշակի ժողովրդականություն ձեռք բերեց ժողովրդի շրջանում։ Իր առաջին ելույթներից մեկում՝ «Ի պաշտպանություն Ռուսաստանի», բանախոսը խոսեց պետության իրերի վիճակի մասին, որտեղ «մոռացել են, թե ինչպես ոչ միայն ներել հանցագործությունները, այլ նաև հետաքննել հանցագործությունները»։ Ցիցերոնի քաղաքական հայացքները պարզ էին. «Սենատի Հանրապետության» դիրքերի ամրապնդում և «նախնիների կտակների» հարգում։

• «Բարձրագույն օրինականությունը ամենաբարձր անօրինությունն է».
• «Օրենքների իմացությունը բաղկացած է ոչ թե դրանց խոսքերը հիշելուց, այլ դրանց իմաստը հասկանալուց»:
• «Երբ որոտում են զենքերը, օրենքները լռում են».
• «Նույնիսկ ավազակներն ունեն իրենց օրենքները».
• «Ձեռք բերված խաղաղությունն ավելի լավն է և վստահելի, քան սպասված հաղթանակը».
• «Օրենքը պատվիրում է, թե ինչ պետք է անել, և արգելում է այն, ինչ հակասում է դրան»:
• «Եթե մենք ուզում ենք վայելել աշխարհը, մենք պետք է պայքարենք».

Մահվան մասին

Կեսարի մահը Ցիցերոնին թվաց փոփոխությունների և հանրապետական ​​կարգերի վերադարձի նշան։ Մտածողը հարգում էր կայսրին որպես իսկական հայրենասեր, բայց չէր կարող ներել նրան իշխանության յուրացման համար։ Ցիցերոնը մտադիր էր վերադառնալ քաղաքականություն, սակայն Հռոմի գլխին կանգնեց նոր հակառակորդը՝ Մարկ Անտոնին։ Վերջինիս հաջողվել է Ցիցերոնին դասել «ժողովրդի թշնամի» շարքին, և իմաստունը ստիպված է եղել փախչել Հունաստան։ Ճանապարհին նա տեսավ, թե ինչպես են մարդասպանները վազանցում իրեն և հրամայելով կանգնեցնել սայլը, հպարտորեն գլուխը առաջարկել է դահիճներին։ Իր իդեալների համար արժանի մահը Ցիցերոնի համար ավելի լավ էր, քան փախչել դահիճներից, որոնք ավերեցին այդ Հռոմը, որի վերածնունդը նա երազում էր ամբողջ կյանքում։

• «Մահկանացու ոգին շարժում է մահկանացու մարմինը»:
• «Մահացածների կյանքը շարունակվում է ողջերի հիշատակին».
• «Ավելի լավ է մեռնել, քան ստրուկ լինել».

Առաջադրանք 1.

Հին Հռոմ

Նկարագրիր Ապենինյան թերակղզու աշխարհագրական դիրքը, բնակլիմայական պայմանները/Ճամփորդիր դեպի Իտալիա Google Maps ծրագրով :

Հռոմի պատմությունը սկզբնավորվել ու ծավալվել է Իտալիայում` Ապենինյան թերակղզում: Իտալիայի ափերը երեք կողմից ողողում են Միջերկրական ծովի ջրերը: Ալպյան լեռները հյուսիսից բաժանում են երկիրը մնացած Եվրոպայից: Իտալիայի մաս են կազմում նաև հարակից կղզիները, որոնցից ամենամեծը Սիցիլիան է։

Երկրում կան ջրառատ գետեր, արգավանդ դաշտեր, առատ բուսականություն: Ընդերքըվհարուստ է պղնձով, անագով, երկաթով,վոսկով ու արծաթով:

Պատմիր Հռոմի հիմնադրման ավանդության մասին, ներկայացրու նաև քո հորինած ավանդությունը Հռոմի մասին:Մինչ օրս Հռոմում պահպանվել էին հին վերապրուկները: Տոհմերը միանում էին իրար և ստացվում էր ցեղ: Ցեղի առաջնորդին ընտրում էին ուրիշ ցեղի ամենաազդեցիկ տոհմերի ավագները: Ցեղին պատկանող հողատարածքը հավասար բաջանվում էր ընտանիքի անդամների մեջ: Հետո այդ կարգը խախտվեց և վերացավ:

Ներկայացրու վաղ պատմական Հռոմի կառավարման համակարգը:Պատրիկների և պլեբեյների պայքարի ընդացքում Հռոմում ամրապնդվեց շողովրադավարությունը, մեծացավ աշխարհաշողովի դերը։ Քաղաքացիները քննարկում էին կարևորագույն հարցեր։ Պետական մյուս կարևոր հաստատությունը Ծերակույտն էր, որը վարում էր պետության ընթացիկ գործերը։

Ներկայացրու քո վերաբերմունքը Սերվիոս Տուլիոսի բարենորոգումների մասին:

Հռոմի արքա Սերվիոս Տուլիոսը Ք. ա. VI դ. կեսերին բարենորոգումներ կատարեց. Իրականացրեց տարածքային և վարչական բաժանում:Քաղաքացիներին բաժանեց դասերի ըստմարդկանց եկամուտի:Այդ բարենորոգումները տեղիք տվին ներքին հակասությունների:Դրանից օգտվելով՝ Հռոմի վերջին արքան՝ տարքվինիոսը, որոշեց աշխանությունը կենտրոնացնել իր ձեռքում: Նա իրեն վեր դասելով օրենքներից բռնություններ գործդրեց: Արդյունքում Հռոմի բնակչությունը Ք. ա. 510 թ. արքային արտաքսեց: Հետո ծերակույտը որոշեց, որ Հռոմում էլ արքա չի լինելու, ծերակույտից ընտրվելու են որոշ մարդիկ և կառավարելու երկիրը (Կոնսուլները):

Դիտել տեսանյութը. Древний Рим за 20 минут, պատասխանել հարցերին

ա.պատմել նոր բացահայտումների մասին

բ.ամենահետաքրքիր հատվածը

գ. նոր բառերի բացահայտում

Հռոմեական թվերը եկել են Հռոմից։
Հռոմը սկզբնական շրջանում բաց քաղաք է եղել աքսորվածների և գողերի համար։ Ուրշ քաղաքներից արտագաղթածները Հռոմում քաղաքացի են դարձել։ Ըստ լեգենդի Հռոմը 7 արքա է ունեցել։

բ.ամենահետաքրքիր հատվածը
Օկտավիանոս Օգոստոսի կառավարման ժամանակահատվածը անվանել են հռոմեական խաղաղության ժամանակահատված։ Տնտեսությունը վերելք է ապրել։ 200 000 մարդու անվճար հաց են բաժանել։
Թեոդոս Մեծը՝ միացյալ կայսրության վերջին արքան, կառուցել է տվել առաջին եկեղեցիները և հետապնդել է հեթանոսներին։

գ. նոր բառերի բացահայտում

Գայոս Մարիոս, հռոմեացի զորավար և քաղաքական գործիչ։

Պոմպեոս Գնեոս Մեծ, հռոմեական զորավար և քաղաքական գործիչ։

տրիումֆ-հաղթանակ

Օկտավիանոս Օգոստոս կամ Օգոստոս Օկտավիանոս, հին հռոմեական քաղաքական գործիչ, Հռոմեական կայսրության հիմնադիրը։ Տասներեք անգամ զբաղեցրել է կոնսուլի պաշտոնը

դոմինուս-պարոն, տիրակալ

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, էջ 105-109, համացանց

Առաջադրանք 2

Հռոմեկան քաղաք-պետությունը Ք.ա. 5-3-րդ դարեր

Նկարագրել, համեմատել պատրիկների, պլեբեյների իրավունքները:

Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:

Պատմիր հռոմեական բանակի կառուցվածքի մասին:

Աղբյուրները’ Համաշխարհային պատմություն, էջ 110-114, համացանց

• Հռոմ քաղաքի համայնքը կազմում էին Հռոմի բնիկները, որոնք կոչվում էին օատրիկներ: Պատեր բառից, որը նշանակում էր հայ և ուներ մեծ իրավունք ընտանիքի անդամների վրա: Կարող էր նրանց վաճառել, անգամ մահապատժի երնթարկել: Սկզբում ատտրիկները չուն էին սեփական հող: Հողը ամբողջ համայնքի սեփականությունն է և կոչվում էր հասարակական հոող: Առանձին ընտանիքներ ունեին փոքրիկ այգիներ Պատրիկական միքանի ընտանիքներկազմում էին տոհմ: 10 տոհմը կուրյա տրիբուս ընդամենը կար 3տրիբուս: Պատրիկական տոհմի ավագները կազմում էին սենատ, որը 300 հոգուց էր կազմված: Բոլոր չափահաս տղամարիկ մասնակցում էին ժողովներին ոորտեղ վճռվում էին կարևոր հարցեր: Հռոմեական համայնքից պետություն է առաջացել հին ժամանակներում պետության գլուխ կանգնած էր ցեղապետը կամ թագավորը: Նա  զորքի հրամանատարն էր գերագույն դատավորը անագմ  քուրմը:Պլբեյները
  Հռոմի այն բնակիչները, որոնք չէին մտնում տոհմային համակայնքի մեջ կոչվում էին պլեյբեր: Նրանք հռոմի կողմից նվաճված ցեղերի մարդիք էին պլեյբեերները ազատ էին համարում բաց քաղաքական իրավունքներ չուն էին, նրանք չէին մասնակցում ողովրդական ժողովին: Բանակում չէին ծառայում պատիկների կրոնական ծեսերին չէին կարող մասնակցել: Նրանք չէին կարող ամուսնանալ պատրիկների հետ: Պլեյբերները հասարակական հողից օգտվելու իրավունք չունեին: Իրավազուր դրությունը շատ էր նեղում միքիչ հարստացած պլեյբերներին: Ծանր դրությունյան մեջ էին չկավոր պլեյբերները նրանք տառապում էին հոգ չունենալուց և պառտքերից: պառտքքը չտված պլեյբեին 60օր պահում էին շղթայակապ, եթե ելի չէր կարղանում պառտքը տալ վաճառում էին օտար երկիր ստրկության:
• Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:
  Հանրապետությունը լատիներեն ռեսպուբլիկա-հանրային գոր բառից է պետական կառավարման ձև որի դեպքում պետական իշխանության բարձրագույն մարմինները կազմում էին սահմանադրության և օրենքներով որոշված ժամկետով ու կարգով ընտված ներկայացուցիչներից: Այսպիսի ձևով կառավարվող երկիրը կոչվում է հանրապետություն: Հռոմում ք. ա. 7-րդ թագավոր Տարքրինիոս գոռոցի ժամանակ թավորական իշխանությունը տաալվեց: Իր բռնություններով նա իր դեմ հանեց պատրիկներին որոնք 510 թվին ապստամբեցին ու աարտաքսեցին նրան: Թագավորին վռնդելուց հետո պատրկները ընտրեցին կառավարման նոր ձև: Ամեն տարի ժոողովուրդը սկսեց պատրիկներից 2կոնսուր ընտրել: Կոնսուրները ավելի քիչ իշանություն ուն էին, քան նախկին թագավորները, որովհետև նրրնաք 2 հոգի էին և  կարող էին իրար դեմ գործեել նրանց պաշտոնը սահմանափակված էր մի տարի ժամանակով տարին լրանալուց հետո կարող էին նրանց պաժել եթե հանցանք էին գործել այսպիսով ամրապնդված պատրիկների իշխանությունով Հռոմը անցնում էր հանրապետություն դառնալու:
• Պատմիր Հռոմեկան բանակի կառուցվածքի մասին:
  Հռոմը պայքարիչ միշտ դուր էր գալիս գաղթանակած քանի, որ ներ լավ կազմակերպված և հիանալի սպառազինված բանակկի շնորհիվ: Բանակի գլխավոր մասը հանդիսանում էր ճծանրազեն հետևազորը, որտեղ հիմնականում գյուղացիներն էին: Հետևակա զինվորները ունէին եկսայրի կարճ ու սուսեր և երկար նետելի նիզակ: Նրանք պաշպանական միջոցներ էին Զրահը, Սաղավարտը և խոշոռ Վահանը: Բանակը բաղկացած էր միքանի գնդերից` լեգիոներից:Լուրաքանչուր լեգեոնում բացի ծանրազեն հետևակակազորից կաին որոշ թվով թեթև հետևակներ և հեծիիալներ: Կռվի ժամանակ լեգիոնը 3 շարք էր կազմում սկզբում երիտասարդները. հեետո հասակավվորները, 3-րդում փորձված կոփված զինվորները: Կռվի ժամանակ սկսում էին կռվեել առաջում կանգնած թեթևածեն թեթևակն հետո  նրանք հետ էին քաշվում և կռի մեջ էին մտնում առաջին շարքը հետո նրանք նետում էին նրանց  երկար նիզակները, որոնք խրվելով հակառակորդի վահանների մեջ նրանց զրկում էր ազատ կռվելու հնարավրությունից դրանից հտո սկսում էր ձեռներով սուսերամարտը: զինվորները ենթարկվում էին ռազմական ֆիստ կարգապահության: Լեգոնում ծառայում էին միայն Հռոմեական քաղաքացիները: Հռոմեական բանակում կար նաև ամրացված ճանբարը, որը մեծ դեր էր խաղում առշավանքի ժամանակ: Այն սովորաբար տեղավորում էին բլրի լանջին և ուներ ուղանկյունու ծեր նրա  շուրջը պատրաստում էին հողապատներ և ներսում տեղավում էին վրաններ: Բանակը ուներ մեխանիկական հարմարանքներ, որոնք ունէին Հույները և Մակեդոնացիները, օրինակ կատապուլտաներ նետեր գցելու համար: Բալլիստաներ, խոշոր քարեր նետելու համար: Քանի արդարական վիտխարի շարժականփայտի աշտարակներ, որոնք մոտեցնում էին քաղաքի պարիսպներին: Բաբաներ քաղաքի պարիսպներր քանդելու համար: Այսպիսի հզոր բանակով հռոմեացիները շահել էին շատ ճակատամարտեր և խոսափել պարտություններից որովհետև կարողանում էին կառուցել ամրացրած ճամբար:
• Աղբյուրները’ Համաշխարհային պատմություն,6-րդ դասարան, դասագիրք, էջ 110-114, համացանց

Հին Հռոմի պատմության արշալույսը․

Լրացուցիչ աշխատանք/թարգմանություն ապրիլի 8-30-ը/

АРМИЯ ДРЕВНЕГО РИМА: Интересные факты

Римская империя. Древний Рим/

Реконструкция древнего города Рим/դիտել/

«Ցիցերոնի 20 իմաստուն մտքերը»-թարգմանություն

Առաջադրանք 1

Փաստերով հիմնավորիր, որ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հին աշխարհի մեծագույն գործիչներից է:Ալեքսանդր Մակեդոնացին Ք. ա. 336-323 թթ տաղանդավոր, գերազանց հունական կրթություն ստացած թագավոր էր: նա կարողանում է ավարտին հասցնել պարսիկների դեմ պտերազմի նախապատրաստումը: Ք. ա. 334 թ. մտնում է Փոքր Ասիա, որով և սկսվեց նրա նշանավոր Արևելյան արշաանքը ( տևեց 10 տարի): Ք. ա. 331 թ. Գվագամելայի ճակատամարտում ջախջախեց պարսկական զորքին: Ալեքսանդրն իրեն ենթարկեցրեց ողջ արևելքը՝ Հնդկտանը ներառյալ: Ալեքսանրի զինվորները հոգնել էին և ուզում էին տուն վերադառնալ: Վերջիններիս պատճառով Ալեքսանդրաը հրաժարվեց իր բազմաթիվ մտահաղացումներից և վերադարձավ Բաբելոն, որը դարձրել իր պետության մայրաքաղաք: Մակեդոնացու աննախադեպ պետությունը միավորում էր Հունաստանից ու Մակեդոնիայից մինչև Հնդկաստան ընկած տարածքը: Մակեդոնացին Հին աշխարհի մեծագույն գործիչներից էր: Նա հետաքրքիր քաղաքական գործիչ էր: Նա փորձում էր միավորել հունական և արևելյան մշակույթի լավագույն կողմերը, որի արդյունքում էլ ստեղծվեց հելլենական մշակույթը:

Ներկայացրու Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահից հետո նրա ստեղծած աշխարհակալ տերության տրոհման պատճառները: Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերությունը տրոհվել է մի շարք հելլենիստական պետությունների՝ Պտղոմեոսյան Եգիպտոսի, Սելևկյան տերության, Պարգամոնյան թագավորության, բուն Մակեդոնիայի, հունական քաղաք-պետությունների և մի շարք այլ երկրների։ Այս պատերազմի ընթացքում Կասանդրոսի կողմից թունավորվել է նաև Ալեքսանդրի ժառանգը՝ Ալեքսանդր IV Մակեդոնացին։

Տալ «Հելլենիստական մշակույթ» հասկացության բացատրությունը: Պատմել հելլենիստական մշակույթի կենտրոնների , նրանց նվաճումների մասին:Հելլենիստականություն նշանակում է հունականություն: Հելենիզմը հունական և արևելյան մշակույթի միախառնումն է:

Հելլենիստական մշակույթի կենտրոններից էին Ալեքսանդրիան: Այստեղ ստեղծվեց Մուսեյոնը՝ Մուսսաների տաճարը: Այստեղ ստեղծվեց նաև Ալեքսանդրայի գրադարանը: Հելլենիստական նշանավոր կոթող էր նաև Ալեքսանդրիայի փարոսը:

Նշանավոր կենտրոն էր Պերգամոնը: Այստեղ հիմնվեցին գրադարան և ակադեմիա: Այստեղ ստեղծվել է մագաղաթ:

Ներկայացնել Ալ. Մակեդոնացու օրոք տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունների ժամանակագրությունը:Ք. ա. 334 թ.-ից մինչև 325 թթ. սկսեց Ալեկսանդր Մակեդոնացու Արևելյան արշավանքը:Ալեկսանդր Մակեդոնացին գրավեց Փոքր Ասիան, ապա Փյունիկիան, Եգիպտոսը և Ասորիքը: Գլախվոր ճակատամարտը տեղի ունեցավ Ք. ա. 331թ. Գավգամելայի մոտ, որտեղ պարսիկները ջախջախվեցին:Ալեկսանդր Մակեդոնացին հասավ մինչև Հնդկաստան:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն , էջ 91-101,

Տեսանյութեր/ Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին տեսանյութերը դիտելուց հետո , պատրաստել 3-7 րոպեանոց սեփական տեսանյութը ;/

Հույն-պարսկական պատերազմները

Պատմել հույն-պարսկական պատերազմների ընթացքների, արդյունքների մասին։Ք․ա 6-րդ դարի վերջին պարսիկները իրենց տիրապետությունը հաստատեցին Փոքր Ասիայի առափնյա հունական պոլիսներում։ Նրանք վերացրեցին ժողովրդավար կարգերը և իշխանությունը հանձնեցին իրենց հնազանդ տիրաններին։ Դրանից հետո նրանք ցանկանում էին գրավել Էգեյան ծովի կղզիները և Բալկանյան Հունաստանը։ Ք․ա 490 թվականին Աքեմյան տերության զորքն ափ իջավ Ատտիկայի առափնյա Մարաթոնի դաշտում։ Աթենական զորքը երկու անգամ քիչ էր Պարսիկների զորքից, բայց Աթենացիները հիանալի հաղթանակ տարան։ Պարսկաստանի գլխավոր արշավանքը տեղի ունեցավ Ք․ա 480-479 թվականներին։ Արշավանքը ղեկավարում էր Քսերքես արքան։ Պարսկաստանին դիմադրելու համար Աթենացիների զորավար Թեմիստոկլեսը ծովային կռվի ծրագիր մշակեց։ Այս անգամ Պարսիկները ներխուժեցին հյուսիսից հարյուրահազարանոց բանակով։ Նրանք ջախջախելով, մտան Ատտիկա, որտեղից բնակչությունը հասցրել էր գնալ Սալամին կղզի։ Սալամինի ծովածոցում աթենական նավատորմը փայլուն հաղթանակ տարավ։ Ք․ա 449 թվականին ի վերջո կնքվեց հաշտության պայմանագիր։ Պարսկաստանը հրաժարվում էր նվաճողական ծրագրերից և չէր խառնվում Աթենացիների ներքին գործերին։ Այսպիսով պատերազմը ավարտվեց հունական պոլիսների հաղթանակով։

Նկարագրել, գնահատել Պերիկլեսի գործունեությունը:Պերիկլեսը պետական գործիչ է, ստացել է փայլուն կրթություն և այլն։ Նա կարևորել է քաղաքացիության հարցը։ Քաղաքացի համարվեցին մոտ 50 000 չափահաս տղամարդ, որոնց ծնողները աթենացի էին։ Ատտիկայում բնակվող կանայք և երեխաները, ինչպես նաև բազմաքանակ օտարերկրացիները քաղաքացի չէին համարվում։ Աթենացիների հետ նրանք կազմում էին երկրի ազատ բնակչությունը՝ մոտ 350 000 մարդ։ Նա նաև սահմանեց քաղաքացիների իրավահավասարությունը։ Անկախ ունեցվածքային, մտավոր, ու կրթական մակարդակից՝ Աթենքի քաղաքացիացիներն օրենքի առաջ հավասար էին։ Իսկ Պերիկլեսյան Աթենքը դարձավ արվեստների և գիտության կենտրոն։

Թվարկել պոլիսային կարգի անկման պատճառները:Հիմնական պատճառը Պոլիսյան կարգի անկման հիմնական պատճառը պատերազմն էր, որի պատճառով տնտեսությունը անկում ապռեց հողատերերը չունեին գումար, որպեսզի հողահանդակներ գնեին պատերազմին հաջորդեցին սովը և համաճարակները այս բերեց պետության անկմանը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն,  համացանց

Եռաշար թրիերով հունական թեթև նավերը ծանոթ լինելով լեռնային Հունաստանի տեղանքին հեշտությամբ կռվում էին պարսից նավատորմի դեմ։ Աթենացիները նավաթքին ամրացված մետաղյա սուր ժանիքով հարվածում էին թշնամու նավին և խորտակում այն Եգեյան ծովի ջրերում։

Պարսկական ռազմանավերն ի տարբերություն ճկուն հունական տրիերների, չափերով ավելի մեծ էին և դանդաղաշարժ։ Ծանրաշարժ պարսից նավերը հարմարեցված էին բաց ծովում լողալուն և Սալամինի ծանծաղ նեղուցում դժվարությամբ էին կռվում հույների մարտունակ նավատորմի դեմ։

Լրացուցիչ

«Մարաթոնյան վազքի պատմությունը»Մարաթոնյան վազք, խճուղային վազք, թեթև աթլետիկական մրցությունների վազքի ծրագրի ամենաերկար տարածությունը (42 կմ 195 մ)։ Անվանումը ստացել է Մարաթոն տեղանունից։ Մարաթոնյան ճակատամարտից հետո, ըստ ավանդության, հույն սուրհանդակ զինվորը վազքով, առանց դադարի, հասնում է Աթենք, ավետում հաղթանակի լուրը և անկենդան ընկնում։ Ֆրանսիացի բանասեր Մ. Բրեալի նախաձեռնությամբ

Մարաթոնյան վազքն ընդգրկվեց օլիմպիական խաղերի (Աթենք, 1896) ծրագրում։ Հաղթող դարձավ հույն Ս. Լուիսը։ Համաշխարհային բարձրագույն նվաճումը հավասար է 2 ժամ 8 րոպե 33, 6 վայրկյանի (Դ. Քլեյտոն, Ավսարալիա, 1969)։ Մարաթոնյան վազքի ավանդական միջազգային մրցումներ են անցկացվում Բոստոնում (ԱՄՆ), Վինձորում (Մեծ Բրիտանիա), Կոշիցեում (ՉԺՀ), էնսհեդեում (Նիդերլանդներ), Աթենքում (Հունաստան)։

Օլիմպիական մարաթոնի երկարությունը ի սկզբանե հստակ չի եղել, բայց առաջին մի քանի օլիմպիական խաղերի մարաթոնի վազքատարածությունը եղել է մոտավորապես 40կմ, որը Մարաթոնից Աթենք ճանապարհի երկարությունն է։ Ժամանակակից մարաթոնի ստանդարտ մրցատարածությունը՝ 42.195 կմ (26.219 մղոն) հաստատվել է 1921թ․֊ի մայիսին Միջազգային սիրողական աթլետիկական ֆեդերացիայի (ԻԱԱՖ) կողմից, որպես հիմք ընդունելով 1908թ․֊ի Լոնդոնի Օլիմպիադայի մարաթոնի վազքատարածությունը։

Առաջադրանք 2

Դասական դարաշրջանի հունական մշակույթը

Սահմանել մշակույթ, կրոն  հասկացությունները:մշակույթ – մարդկային հասարակության նվաճումների ամբողջությունը արտադրական, հասարակական և հոգևոր կյանքում,
կրոն – գիտական աշխարհըմբռնման հետ անհամատեղելի՝ աշխարհը կառավարող գերբնական ուժերի (աստծու, ոգիների ևն) հավատ՝ պաշտամունք:

Պատմիր, համեմատիր քո հասակակցի կրթությունը, դաստիարակությունը հին Հունաստանում  ապրող քո հասակակցի հետ:

Հիմնավորիր , այն միտքը, որի հետ համաձայն ես: /Ցիցերոնի Ցիցերոն.խոսքեր, որոնք ստիպում են մտածել:/

• Պարծենկոտ խոսքերը թուլության առաջին հատկանիշն են, իսկ մեծ գործերի ընդունակ մարդիկ լեզուն փակ են պահում:
  Աշխարհում ընտանեկան օջախից քաղցր ոչինչ չկա:
• Մոլորվելը հատուկ է յուրաքանչյուրին, բայց իրենց մոլորության մեջ համառում են միայն հիմարները:
• Մարդը գեղեցիկ է իր վարքի գունագեղությամբ:
• Սերը ծնողների հանդեպ բոլոր առաքինությունների մայրն է:

Աղբյուրը ՝Համաշխարհային պատմություն, 6-րդ դասարան, էջ 84-88, համացանց

Օլիմպիական խաղերի ստեղծման  պատմությունը»Հին օլիմպիական խաղերը եղել էին դաժան մրցակցությունններ, որտեղ մասնակցողները արյուն էին թափում և իրենց կյանքն էին տալիս փառքի ու ամոթից և պարտությունից խուսափելու համար: Մասնակիցները մռցակցում էին մերկ: Արյունոտ բռնցքամարտում և կառքերի մրցավազքում ոչ բոլորն էին հասնում վերջնակետին:

Գաղտնիք չէ որ հին օլիմպիացիները հաղթանակ էին ուզում:

Առաջին օլիմպիացիները կռվում էին հաղթանակի համար: Հաղթողները տուն հետ էին գալիս ինչպես հերոս և ստանում էին ոչ սովորական նվերներ: Նրանք կռվում էին նրա համար, ինչը չէն հասկանա ժամանակակից օլիմպոսներին` անմահության համար: Հույս ունենալ մահից հետո կյանքի համար կարելի կլիներ քաջարի գործերից և փառքից հետո: Պարտվելը նշանակում էր կյանքի և պատվի փլուզում:

Առաջին նշված խաղերը անցկացվել են մ.թ.ա. 776թ: Նրանք անցկացվում էին չորս տարին մեկ, 12 դար անընդմեջ: Մասնակցել կարող էին Հունաստանի բոլոր քաղաքացիները: Չեին կարող մասնակցել հունական աբորիգենները, ճորտերը և կանայք: Խաղերը անցկացվում էին օգոստոսին, լիալուսնի ժամանակ: Մարզիկները գալիս էին մրցումներից 30 օր առաջ, և քրտնաջան պարապում էին: Եթե դատավորները նկատում էին, որ մարզիկը լավ չի մարզվում նրան, վռնդում էին և չէին թողնում մասնակցել խաղերին: Տարբեր երկրներից մինչև 100 հազար մարդ գալիս էին դիտելու Օլիմպիական խաղերը: Օլիմպիական առաջին օրերին չէին մռցում այլ անցկացնում էին կրոնական ծեսերով և խրատներով: Աթլետներին տանում են ինչվոր վայր, որտեղ կատարում են զոհաբերություններ, տալիս էին սողոմոնյան երդումներ` խաղալ ազնիվ Զեվսի արձանին:

Բռնցկամարտը առաջին անգամ մտավ օլիմպիական խաղեր մ.թ.ա. 688թ: Նրան հետևեց ավելի դաժան սպորտ` Պանկռատիոն: Այդ տեսակի սպորտերը, շատ արագ դառցան ամբոխի սիրելի սպորտը, որվհետև ռիսկը, որ մարդիկ կարող են մահանալ շատ մեծ էր: Այդ պատճառով Օլիմպիական խաղերի մենամարտները անցկացնումէին հատուկ տեղում Զևսի 9 մետրանոց տաճարի կողքին, տաճարը սարքված էր զոհաբերված կենդանիների մոխիրից: Ժամանակակից բռնցկամարտիկները կսարսափեին նրանց մենամարտներից: Չկար քաշի սահմանափակում, չկային տուրեր, մռցակիցները մռցում էին առանց ձեռնոցների, մարզիչների, առանց ջրի: Նրանք մենամարտում էին ամենմերը իրենց համար: Նաև կապում էին կաշվից օձիքներ բռունցքներին և դաստակներին, հարվածի ուժը մեծացնելու հմար: Հարվածները երբեմ գլխին էին գնում, ամենինչ ցփնված էր արյունով: Նրանք պայքարում էին առանց կանգնելու, միչև մրցակիցներից մեկը չնկներ:

Ժամանակի ընթացքում Օլիմպիական խաղերի տերը դառցավ Հռոմը: Այդ ժամանակ բռնցքամարտինքները սկսեցին գուտուց բացի օգտագործել 3 սանտիմերարոց փշեր:

Եթե մառտի մեջ հայտարարվեր ոչ-ոքի, մառտիկները պետք է <<փոխանակվեին>> մեկ հարվծով: Կա հայտնի պատմություն 2 մառտիկների մասին, երբ հայտարարվել էր ոչ-ոքի` Գրիվգանտը և Դեմոքսենը: Ամեն մեկը պետք է հատվածեր 1 անգամ: Առաջինը հրվածեց Դիմոքսենը: Նա գործադրեց ծակող հարված կառատե: Նա ճղես հակառակորդի մաշկը և կանեց փորոտիքները: Գրիվգանտը հետմահու հաղթող է ճանաչվել, որովհետև Դիմոքսենը տեխնիկական տեսակետից հինգ հարված է տվել Գրիվգանտին, որովհետև օգտագործել է 5 մատ:

Պանկռատիոնը ստեղծվեց մ.թ.ա. 648թ: Այս սպորտում կարելի էր անե ամենինչ, բացի աչք հանելուս և կծելուց: Բայց ոչ միշտ էին հետևում այդ կանոններին: Նաև անթույլատրելի էր հարվածել սեռական օրգաններին, սակայն այս կանոնը խախտվել էր: Հին ժամանակներում Օլիմպիական խաղերին որկոռ ջառթելը դա նորմալ էր համարվում: Մրցույթները անցկացնում էին ոչ խորը փոսում: Կային 2 տեսակի մրցույթներ` մառկած և կանգնած: Դատավորները մ.թ.ա. 7-րդ դարում արգելել են մատ ջառթել: Բայց մ.թ.ա. 5-րդ դարում Անտիկոզիյը Սիցիլիաիս, երկու անգամ անընդմեջ հաղթեց մրցակիցների մատերը ջառթելով:

Ամենա վտգավոր Օլիմպիական խաղերի սպորտը դառցավ կառքերի մրցավազքն էր: Կառքերի մրցավազքի մրցարշավային գոտին մոտավորապես 135 մ, որտեղ տեղավորվում էին 44 կառք, իրենց 4 ձիերով: Մռցակիցները պետք է կատարեին 24 պտույտ: Մրցավազքում ամենադժվարը դա պտույտ կատարելն էր, պտույտ ժամանակ պետք է 180 աստիճան թեքվերին համարյա տողում: Հենց այդ ժամանակ էին տեղի ունենում վթարները: Կառքերը միջին չափի էին այնպես որ մարդը կարողանա կանգնել վրան, ունեն 2 ակ: Մռցումներում մասնակցող ձիերը վայրի էին:

Թարգմանություն

Լրացուցիչ աշխատանք

«

Հունաստանը Ք․ա․ 5-րդ դարում

Հույն-պարսկական պատերազմները

Պատմել հույն-պարսկական պատերազմների ընթացքների, արդյունքների մասին։Ք․ա 6-րդ դարի վերջին պարսիկները իրենց տիրապետությունը հաստատեցին Փոքր Ասիայի առափնյա հունական պոլիսներում։ Նրանք վերացրեցին ժողովրդավար կարգերը և իշխանությունը հանձնեցին իրենց հնազանդ տիրաններին։ Դրանից հետո նրանք ցանկանում էին գրավել Էգեյան ծովի կղզիները և Բալկանյան Հունաստանը։ Ք․ա 490 թվականին Աքեմյան տերության զորքն ափ իջավ Ատտիկայի առափնյա Մարաթոնի դաշտում։ Աթենական զորքը երկու անգամ քիչ էր Պարսիկների զորքից, բայց Աթենացիները հիանալի հաղթանակ տարան։ Պարսկաստանի գլխավոր արշավանքը տեղի ունեցավ Ք․ա 480-479 թվականներին։ Արշավանքը ղեկավարում էր Քսերքես արքան։ Պարսկաստանին դիմադրելու համար Աթենացիների զորավար Թեմիստոկլեսը ծովային կռվի ծրագիր մշակեց։ Այս անգամ Պարսիկները ներխուժեցին հյուսիսից հարյուրահազարանոց բանակով։ Նրանք ջախջախելով, մտան Ատտիկա, որտեղից բնակչությունը հասցրել էր գնալ Սալամին կղզի։ Սալամինի ծովածոցում աթենական նավատորմը փայլուն հաղթանակ տարավ։ Ք․ա 449 թվականին ի վերջո կնքվեց հաշտության պայմանագիր։ Պարսկաստանը հրաժարվում էր նվաճողական ծրագրերից և չէր խառնվում Աթենացիների ներքին գործերին։ Այսպիսով պատերազմը ավարտվեց հունական պոլիսների հաղթանակով։

Նկարագրել, գնահատել Պերիկլեսի գործունեությունը:Պերիկլեսը պետական գործիչ է, ստացել է փայլուն կրթություն և այլն։ Նա կարևորել է քաղաքացիության հարցը։ Քաղաքացի համարվեցին մոտ 50 000 չափահաս տղամարդ, որոնց ծնողները աթենացի էին։ Ատտիկայում բնակվող կանայք և երեխաները, ինչպես նաև բազմաքանակ օտարերկրացիները քաղաքացի չէին համարվում։ Աթենացիների հետ նրանք կազմում էին երկրի ազատ բնակչությունը՝ մոտ 350 000 մարդ։ Նա նաև սահմանեց քաղաքացիների իրավահավասարությունը։ Անկախ ունեցվածքային, մտավոր, ու կրթական մակարդակից՝ Աթենքի քաղաքացիացիներն օրենքի առաջ հավասար էին։ Իսկ Պերիկլեսյան Աթենքը դարձավ արվեստների և գիտության կենտրոն։

Թվարկել պոլիսային կարգի անկման պատճառները:Հիմնական պատճառը Պոլիսյան կարգի անկման հիմնական պատճառը պատերազմն էր, որի պատճառով տնտեսությունը անկում ապռեց հողատերերը չունեին գումար, որպեսզի հողահանդակներ գնեին պատերազմին հաջորդեցին սովը և համաճարակները այս բերեց պետության անկմանը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն,  համացանց

Եռաշար թրիերով հունական թեթև նավերը ծանոթ լինելով լեռնային Հունաստանի տեղանքին հեշտությամբ կռվում էին պարսից նավատորմի դեմ։ Աթենացիները նավաթքին ամրացված մետաղյա սուր ժանիքով հարվածում էին թշնամու նավին և խորտակում այն Եգեյան ծովի ջրերում։

Պարսկական ռազմանավերն ի տարբերություն ճկուն հունական տրիերների, չափերով ավելի մեծ էին և դանդաղաշարժ։ Ծանրաշարժ պարսից նավերը հարմարեցված էին բաց ծովում լողալուն և Սալամինի ծանծաղ նեղուցում դժվարությամբ էին կռվում հույների մարտունակ նավատորմի դեմ։

Լրացուցիչ

«Մարաթոնյան վազքի պատմությունը»Մարաթոնյան վազք, խճուղային վազք, թեթև աթլետիկական մրցությունների վազքի ծրագրի ամենաերկար տարածությունը (42 կմ 195 մ)։ Անվանումը ստացել է Մարաթոն տեղանունից։ Մարաթոնյան ճակատամարտից հետո, ըստ ավանդության, հույն սուրհանդակ զինվորը վազքով, առանց դադարի, հասնում է Աթենք, ավետում հաղթանակի լուրը և անկենդան ընկնում։ Ֆրանսիացի բանասեր Մ. Բրեալի նախաձեռնությամբ

Մարաթոնյան վազքն ընդգրկվեց օլիմպիական խաղերի (Աթենք, 1896) ծրագրում։ Հաղթող դարձավ հույն Ս. Լուիսը։ Համաշխարհային բարձրագույն նվաճումը հավասար է 2 ժամ 8 րոպե 33, 6 վայրկյանի (Դ. Քլեյտոն, Ավսարալիա, 1969)։ Մարաթոնյան վազքի ավանդական միջազգային մրցումներ են անցկացվում Բոստոնում (ԱՄՆ), Վինձորում (Մեծ Բրիտանիա), Կոշիցեում (ՉԺՀ), էնսհեդեում (Նիդերլանդներ), Աթենքում (Հունաստան)։

Օլիմպիական մարաթոնի երկարությունը ի սկզբանե հստակ չի եղել, բայց առաջին մի քանի օլիմպիական խաղերի մարաթոնի վազքատարածությունը եղել է մոտավորապես 40կմ, որը Մարաթոնից Աթենք ճանապարհի երկարությունն է։ Ժամանակակից մարաթոնի ստանդարտ մրցատարածությունը՝ 42.195 կմ (26.219 մղոն) հաստատվել է 1921թ․֊ի մայիսին Միջազգային սիրողական աթլետիկական ֆեդերացիայի (ԻԱԱՖ) կողմից, որպես հիմք ընդունելով 1908թ․֊ի Լոնդոնի Օլիմպիադայի մարաթոնի վազքատարածությունը։

Առաջադրանք 2

Դասական դարաշրջանի հունական մշակույթը

Սահմանել մշակույթ, կրոն  հասկացությունները:մշակույթ – մարդկային հասարակության նվաճումների ամբողջությունը արտադրական, հասարակական և հոգևոր կյանքում,
կրոն – գիտական աշխարհըմբռնման հետ անհամատեղելի՝ աշխարհը կառավարող գերբնական ուժերի (աստծու, ոգիների ևն) հավատ՝ պաշտամունք:

Պատմիր, համեմատիր քո հասակակցի կրթությունը, դաստիարակությունը հին Հունաստանում  ապրող քո հասակակցի հետ:

Հիմնավորիր , այն միտքը, որի հետ համաձայն ես: /Ցիցերոնի Ցիցերոն.խոսքեր, որոնք ստիպում են մտածել:/

• Պարծենկոտ խոսքերը թուլության առաջին հատկանիշն են, իսկ մեծ գործերի ընդունակ մարդիկ լեզուն փակ են պահում:
  Աշխարհում ընտանեկան օջախից քաղցր ոչինչ չկա:
• Մոլորվելը հատուկ է յուրաքանչյուրին, բայց իրենց մոլորության մեջ համառում են միայն հիմարները:
• Մարդը գեղեցիկ է իր վարքի գունագեղությամբ:
• Սերը ծնողների հանդեպ բոլոր առաքինությունների մայրն է:

Աղբյուրը ՝Համաշխարհային պատմություն, 6-րդ դասարան, էջ 84-88, համացանց

Օլիմպիական խաղերի ստեղծման  պատմությունը»Հին օլիմպիական խաղերը եղել էին դաժան մրցակցությունններ, որտեղ մասնակցողները արյուն էին թափում և իրենց կյանքն էին տալիս փառքի ու ամոթից և պարտությունից խուսափելու համար: Մասնակիցները մռցակցում էին մերկ: Արյունոտ բռնցքամարտում և կառքերի մրցավազքում ոչ բոլորն էին հասնում վերջնակետին:

Գաղտնիք չէ որ հին օլիմպիացիները հաղթանակ էին ուզում:

Առաջին օլիմպիացիները կռվում էին հաղթանակի համար: Հաղթողները տուն հետ էին գալիս ինչպես հերոս և ստանում էին ոչ սովորական նվերներ: Նրանք կռվում էին նրա համար, ինչը չէն հասկանա ժամանակակից օլիմպոսներին` անմահության համար: Հույս ունենալ մահից հետո կյանքի համար կարելի կլիներ քաջարի գործերից և փառքից հետո: Պարտվելը նշանակում էր կյանքի և պատվի փլուզում:

Առաջին նշված խաղերը անցկացվել են մ.թ.ա. 776թ: Նրանք անցկացվում էին չորս տարին մեկ, 12 դար անընդմեջ: Մասնակցել կարող էին Հունաստանի բոլոր քաղաքացիները: Չեին կարող մասնակցել հունական աբորիգենները, ճորտերը և կանայք: Խաղերը անցկացվում էին օգոստոսին, լիալուսնի ժամանակ: Մարզիկները գալիս էին մրցումներից 30 օր առաջ, և քրտնաջան պարապում էին: Եթե դատավորները նկատում էին, որ մարզիկը լավ չի մարզվում նրան, վռնդում էին և չէին թողնում մասնակցել խաղերին: Տարբեր երկրներից մինչև 100 հազար մարդ գալիս էին դիտելու Օլիմպիական խաղերը: Օլիմպիական առաջին օրերին չէին մռցում այլ անցկացնում էին կրոնական ծեսերով և խրատներով: Աթլետներին տանում են ինչվոր վայր, որտեղ կատարում են զոհաբերություններ, տալիս էին սողոմոնյան երդումներ` խաղալ ազնիվ Զեվսի արձանին:

Բռնցկամարտը առաջին անգամ մտավ օլիմպիական խաղեր մ.թ.ա. 688թ: Նրան հետևեց ավելի դաժան սպորտ` Պանկռատիոն: Այդ տեսակի սպորտերը, շատ արագ դառցան ամբոխի սիրելի սպորտը, որվհետև ռիսկը, որ մարդիկ կարող են մահանալ շատ մեծ էր: Այդ պատճառով Օլիմպիական խաղերի մենամարտները անցկացնումէին հատուկ տեղում Զևսի 9 մետրանոց տաճարի կողքին, տաճարը սարքված էր զոհաբերված կենդանիների մոխիրից: Ժամանակակից բռնցկամարտիկները կսարսափեին նրանց մենամարտներից: Չկար քաշի սահմանափակում, չկային տուրեր, մռցակիցները մռցում էին առանց ձեռնոցների, մարզիչների, առանց ջրի: Նրանք մենամարտում էին ամենմերը իրենց համար: Նաև կապում էին կաշվից օձիքներ բռունցքներին և դաստակներին, հարվածի ուժը մեծացնելու հմար: Հարվածները երբեմ գլխին էին գնում, ամենինչ ցփնված էր արյունով: Նրանք պայքարում էին առանց կանգնելու, միչև մրցակիցներից մեկը չնկներ:

Ժամանակի ընթացքում Օլիմպիական խաղերի տերը դառցավ Հռոմը: Այդ ժամանակ բռնցքամարտինքները սկսեցին գուտուց բացի օգտագործել 3 սանտիմերարոց փշեր:

Եթե մառտի մեջ հայտարարվեր ոչ-ոքի, մառտիկները պետք է <<փոխանակվեին>> մեկ հարվծով: Կա հայտնի պատմություն 2 մառտիկների մասին, երբ հայտարարվել էր ոչ-ոքի` Գրիվգանտը և Դեմոքսենը: Ամեն մեկը պետք է հատվածեր 1 անգամ: Առաջինը հրվածեց Դիմոքսենը: Նա գործադրեց ծակող հարված կառատե: Նա ճղես հակառակորդի մաշկը և կանեց փորոտիքները: Գրիվգանտը հետմահու հաղթող է ճանաչվել, որովհետև Դիմոքսենը տեխնիկական տեսակետից հինգ հարված է տվել Գրիվգանտին, որովհետև օգտագործել է 5 մատ:

Պանկռատիոնը ստեղծվեց մ.թ.ա. 648թ: Այս սպորտում կարելի էր անե ամենինչ, բացի աչք հանելուս և կծելուց: Բայց ոչ միշտ էին հետևում այդ կանոններին: Նաև անթույլատրելի էր հարվածել սեռական օրգաններին, սակայն այս կանոնը խախտվել էր: Հին ժամանակներում Օլիմպիական խաղերին որկոռ ջառթելը դա նորմալ էր համարվում: Մրցույթները անցկացնում էին ոչ խորը փոսում: Կային 2 տեսակի մրցույթներ` մառկած և կանգնած: Դատավորները մ.թ.ա. 7-րդ դարում արգելել են մատ ջառթել: Բայց մ.թ.ա. 5-րդ դարում Անտիկոզիյը Սիցիլիաիս, երկու անգամ անընդմեջ հաղթեց մրցակիցների մատերը ջառթելով:

Ամենա վտգավոր Օլիմպիական խաղերի սպորտը դառցավ կառքերի մրցավազքն էր: Կառքերի մրցավազքի մրցարշավային գոտին մոտավորապես 135 մ, որտեղ տեղավորվում էին 44 կառք, իրենց 4 ձիերով: Մռցակիցները պետք է կատարեին 24 պտույտ: Մրցավազքում ամենադժվարը դա պտույտ կատարելն էր, պտույտ ժամանակ պետք է 180 աստիճան թեքվերին համարյա տողում: Հենց այդ ժամանակ էին տեղի ունենում վթարները: Կառքերը միջին չափի էին այնպես որ մարդը կարողանա կանգնել վրան, ունեն 2 ակ: Մռցումներում մասնակցող ձիերը վայրի էին:

Թարգմանություն

Լրացուցիչ աշխատանք

Սիրելի սովորողներ, ուղարկում եմ փետրվարի 18-25-ի առաջադրանքները, խնդրում եմ լրացնել բացթողումները,հաջորդ շաբաթվա վերջում եմ գնահատել ու եմ ձեր աշխատանքները:

Առաջադրանք 1

Հին Հունաստան/պատմել էջ 61-66/

Դիտել մուլտֆիլմը՝ Հին Հունաստան

Ամփոփել-ա. ինչ գիտեի Հին Հունաստանի մասին , բ.ինչ նոր պատմություններ իմացա Հին Հունաստանի մասին,գ. ինչի մասին ավելին կուզեիր ուսումնասիրել Հին Հունաստանը անտիկ պետություն էր, որը ընդգրկել է Էգեյան ծովն իր կղզիներով, թերակղզու հարավային մասը և Փոքր Ասիայի արևմտյան ափը։ Երկիրը բաժանվել է երեք գլխավոր մասի՝ հյուսիսային, միջին, որոնք կոչվել են Հելլադա, և հարավային, որ կոչվել է նաև Պելոպոնես։Հունաստանի տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս հին քարի դարի ժամանակաշրջանում։ Բնակչությունը զբաղվել է պարզ հողագործությամբ և անասնապահությամբ, վարել նստակյաց կյանք։ Բրոնզե գործիքների օգտագործումը նպաստել է արտադրողական ուժերի զարգացմանը։ Զարգացել է գյուղատնտեսությունը, արհեստները, մշակույթը, շինարարությունը։ Երկաթե դարը մեծ ազդեցություն ունեցավ տնտեսության, արհեստների զարգացման վրա։ Լայն տարածում գտավ ստրկատիրական աշխատանքի շահագործումը։

Առաջադրանք 2

Պատմել արխաիկ դարաշրջանի Հունաստանի մասին:Արխայիկ դարաշրջանը Հունաստանում VIII-VI-րդ դարեր մ.թ.ան :Հունարեն արխաիկ նշանակում է հին :Ժողովրդի աճի հետ միասին ստեղծվեցին նոր քաղաքներ, հները մեծացան և սկսվեց արվեստների աճը: Արխաիկ շրջանի վերջին ստեղծվեց նոր կառավարման ձև, հայսնվեցին քաղաք պետություններ (պոլիսներ):Տիպիկ գլխավոր շենքը ակռոպոլիս:Արխայիկ շրջանում ստեղծվեցին արվեստի ձևերը-քանդակ, ծաղկաման նկարչություն, նոր քաղաքաշինության ձևեր (տաճարներ, բնակելի շենքեր)

2.Տալ հետևյալ բառերի բացատրությունը. արխաիկ, պոլիս, դեմոս, պարտային , էվպատրիդներ, օլիգարխիա, դեմոկրատիա, տիրան, տիրանիա, գաղութ/Կազմել փոքրիկ խաչբառ/:արխաիկ-վաղուցվանից գոյություն ունեցող,դեմոս-ամբոխ,պարտային-պարտքերից գոյացած,օլիգարխիա-իմպերիալիստների՝խոշոր մոնոպոլիստական կապիտալի ներկայացուցիչների ոչ մեծ խմբի տնտեսական ու քաղաքական տիրապետություն,դեմոկրատիա-կառավարման այն ձևը,որի ժամանակ իշխանությունը գտնվում է ժողովրդական լայն զանգվածների ձեռքում,տիրան-բռնակալ,գաղութ-կալանավորներին,գերիներին պահելու տեղ։

3.Դիտել տեսաֆիլմը «Տրոյայական պատերազմը»/Ամփոփել 15նախադասությամբ/:Հունական ավանդության համաձայն, Միկենեի թագավոր Ագամեմնոնի գլխավորած արքայական թագավորների դաշնակցության պատերազմը Տրոյայի դեմ։ Հունական ավանդության հաղորդումները հաստատվել են Տրոյայի պեղումներով, մ․ թ․ ա․ մոտ XIII դ․ կեսին քաղաքը ենթարկվել է երկարատև պաշարման և ավերվել (մ․ թ․ ա․ մոտ 1260-ին)։

Ավանդությունների համաձայն, որոնց մի մասն արտացոլված են «Իլիական» և «Ոդիսական» պոեմներում, պատերազմի առիթը Տրոյայի Պրիամոս թագավորի որդի Պարիսի (Ալեքսանդր) կողմից Սպարտայի թագավոր Մենելայոսի կնոջ՝ Հեղինեի առևանգումն էր։ Օգնության կանչելով հունական պետությունների արքաներին, Մենելայոսն ու նրա եղբայր Ագամեմնոնը մեծ նավատորմով ուղևորվել են դեպի Տրովադա։ Տասը տարի հույները պաշարել են Տրոյան, ապա խորամանկորեն գրավել քաղաքը (այսպես կոչված, տրոյական ձիու շնորհիվ)։

Աղբյուրը՝ Համաշխարհային պատմություն / էջ 67-71/

Առաջադրանք 3

Հին Սպարտան և Աթենքը

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Սպարտայի աշխարհագրական դիրքը:Սպարտան Բալկանյան Հունաստանի հարավում էր՝Լակոնիայում։

Ներկայացնել Սպարտայում հասարակական դասերը, իրենց իրավունքները :Սպարտայի բնակչությունը կազմում էին աքայացիները,սակայն Ք.ա.12-րդ դարում Դորիական ցեղերը գրավեցին իրենց։

Պատմել Սպարտայի կառավարման համակարգի մասին:Սպարտայում կառավարում էին երկու արքա,որոնք հերոս Հերակլեսի ժառանգներն էին և նրանց կառավարումը ժառանգական էր։

Պատմել սպարտական բանակի նշանակության մասին:Սպարտայի հզորության հիմքը բանակն էր։Սպարտայի հզոր բանակը գրավեց ամբողջ Պելոպոնեսը։Ք.ա.6-րդ դարում ձևավորվեց Պելոպոնեսյան միությունը։

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Աթենքի աշխարահագրական դիրքը: Աթենական պոլիսը գտնվում է Ատտիկա մարզում։

Համեմատել Աթենքի երեք նշանավոր պետական գործիչներին:Ք. ա. 7 դարում աստիճանաբար ձևավորվեց Աթենքի կառավարուման համակարգը: Աթենքում շատ լարված իրավիճակ էր, ավագանու(թագավորի) և դեմոսի(ժողովրդի) միջև:

Սոլոն՝

Աթենքի կառավարիչ  Սոլոնը Ք. ա. 594 թ. բարենորոգումներ ձեռնարկեց:

• Նա վերացրեց պարտային ստրուկությունը:
• Պետության միջոցով փրկագնեց այն աթենացիներին, ում ստրուկության էին վաճառել արտերկիր:
• Էվպատրիդներից բռնագրավեց մի մասը և տվեց ունեզուրկներին: Սոլոնը բերափոխեց նաև աթենական պետությունը:
• Սկսեց պարբերաբար հրավիրել արխարհաժողովի (էկլեսիա) և
• ժողովրդական դատաստանի նիստեր: Դրանց մասնակցելու ունակություն ունեին Աթենքի բոլոր քաղաքացիները, նաև գործում էին պետական խորհուրդը և Կառավարությունը, որոնցում ընտրվելու իրավունք ունեին միայն ունեվոր քաղաքացիները:

Պիսիստրատ՝

Ք. ա. 557 թ. Պիսիտրատըգրավեց իշխանությունը և, որպես տիրան, կառավարեց երեսուն տարի:

• Նա շարունակեց բաժանել հողերը բռնագրավել և հանձնել ունեզուրկ գյուղացիներին: Շուտով Ատտիկայում տիրապետող դարձավ միջին ունեցվածքի դասը:
• Պիսիտրատի ջանքերով կառուցվեց աթենքի միջնաբերդը:
• Բուռն զարգացում ապրեցին արհեստները, ծովագնացությունը, առևտուրը:

Կլիսթենես՝

Տիրանիայի ավարտից հետո  Կլսիթենեսն իրականացրեց բարենորոգումներ և դարձավ Աթենքի ժողովրդավարական կարգերի իրական կերտողը:

• Ք. ա. 506 թ. Կլիսթենեսը Ատտիկայի տարածքը բաժանվեց վարչական 10 շրջանների: Պետական խորհրդի կազմում քաղաքացիներն ընտրվում էին առանց ունեցվածքային տարբերությունների:
• Նույն սկզբունքով ստեղծվեց ստրատեգոսների խորհուրդը:Ստրատեգոսները՝ Ամենահեղինակավոր քաղաքացիներից ընտրված տասը մարդիկ էին:
• Կլիսթենեսի նորամուծություններից էր նաև օստրակիզմի իրավունքը՝Դրա էությունն այն էր, որ ամեն տարի աշխարհաժողովի մասնակիցներն առաջադրվում էր հետևյալ հարցը. «ու՞մ ես համարում Աթենքի համար վտագավոր»: Նախապես բաժանված կավե սալիկների՝ օստրակոնների վրա յուրաքանչյուրը գրում էր նրա անունը, ում համարում էր այդպիսին: Ով ամենաշատն էր հիշատակվում 10 տարով լքում էր Աթենքը: Օստրակիզմը կարևոր դեր խաղաց  աթենական ժողովրդավարության կայացման գործում:
• Փաղանգը՝հին հունական, մարտակարգ, ծանրազեն հետևակի գծային հոծ զորաշարք։

Տալ հետևյալ հասկացությունների, բառերի բացատրությունը. հելոտներ, ծերակույտ, աշխարհաժողով, Պելոպոնեսյան միություն, փաղանգ, էկլեսիա, հելոտներ-հին Սպարտայում դորիացիների նվաճած երկրագործ բնակչությունը,ովքեր համարվել են պետության սեփականությունը, ծերակույտ-ծերերի հավաքական ամբողջությունը,աշխարհաժողով-համաշխարհային՝միջազգային ժողով,

Պելոպոնեսյան միություն-Հին Հունաստանում Պելոպոնեսի պոլիսների միավորումը՝ Սպարտայի գլխավորությամբ,փաղանգ-հին հունական ,մարտակարգ,ծանրազեն հետևակի գծային հոծ զորաշարք,էկլեսիա-Հին Աթենքում՝ժողովրդական ժողով՝պետության սահմանադրական օրգանը ստրկատիրական ժողովրդավարության շրջանում։

տրատեգոսների խորհուրդ, օստրակիզմի իրավունք, լակոնիկ, օստրակոն:

Լրացուցիչ/ընտրել երեք թեմաներից մեկը/

1.Դիտել ֆիլմը, 15 նախադասությամբ ամփոփել: Հին Հունաստանը

2.Սպարտայում երեխաների դաստիարակությունը:Սպարտական դաստիարակություն, ուսուցման և դաստիարակության պետական համակարգ Սպարտայում մ․ թ․ ա․ 8-4-րդ դարեր։ Նպատակն էր՝ պատրաստել ֆիզիկապես զարգացած, տոկուն, համարձակ, ուժեղ կամքի տեր, ստրկատիրական կարգերին նվիրված մարտիկներ։ 7-8-ից մինչև 20 տարեկան երիտասարդները դաստիարակվում էին զինվորական տիպի պետական գիշերօթիկ դպրոցներում։

3.Հունական  յոթ իմաստուններից Սոլոնի մասին:
Սոլոնն իր ծագումով պատկանում էր հին էվպատրիդական դասին՝ սերվելով ազնվական, սակայն աղքատ ընտանիքից: Արդեն երիտասարդ տարիքում Սոլոնը զբաղվում էր առևտրով։ Առաջին օրենքը, որով սկսվեց Սոլոնի գործունեությունը, սիսախֆիան էր թոթափում, որով արգելվեց պարտքը չվճարելու պատճառով ստրկությունը և իջեցվեցին տոկոսադրույքները։

Հունվարի 20-30-ը

Տիգրան Երկրորդի գահակալումը:Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը:

Առաջադրանք 1

• Պատմել Արտաշես Առաջինից հետո մինչ Տիգրան Երկրորդ արքայի գահ բարձրանալու ընկած ժամանակահատվածը:Առտաշես Առաջինից հետո, Մեծ Հայքում իշխեց՝ Արտավազդ Առաջինը (Ք.ա. 160-115 թթ.)։ Նրա իշխանության վերջին շրջանում՝ Մեծ Հայքի և Պարթևստանի միջև պատերազմ է տեղի ունենում և հայերը պարտություն են կրում, պարթևները հասկանում են, որ հայերը վրեժ կլուծեն և որոշում են արքայազնին պատանդ վերցնել բայց քանի որ Արտավազդը որդի չուներ, Արտավազդի եղբոր Տիգրանի որդուն են վերցնում, ով հետագայում դարնում է Տիգրան Երկրորդ Մեծ
• Պատմիր Տիգրան Երկրորդի գահակալման սկզբնական քայլերի հաջորդականությունը:Տիգրան Երկրորդ Մեծը ծնվել է Ք.ա. 140 թվականին։ Նա մինչև 45 տարեկան պատանդ է եղել Պարթևստանում, Յոթանասուն հովիտներ կոչվող տարածքների դիմաց Ք.ա. 95 թ․վերադարձել է։ Նա Պարթևստանում ունեցել է պատվաոր դիրք։ Նրա դուստր Արիազատան ամուսնացել էր Պարթևստանի արքա Միհրդատ երկրորդի հետ։ Պատանդության տարիներին նա ուսումնասիրել է Պարթևական և Հռոմեական տերությունների փորձը, ապա իր գահակալման տարիներին օգտագործել։
• Տեսաֆիլմ, Տիգրան Մեծ, ,Հալլեի գիսաստղը,Մաս 1,, Մաս 2, Մաս 3

Սովորել պատմել.«Տիգրան Մեծի գահակալումը» էջ 85-91/

Տիգրան Երկրորդ Մեծի տերության ստեղծումը:

Ներկայացնել Տիգրան Մեծի ռազմաքաղաքական քայլերը:Ք.ա. 94 թ. Զարեհյանների իշխանությանը վերջ տրվեց, թագավոր Արտանեսը սպանվեց, իսկ այդ տոհմի ներկայացուցիչ Միթրոբագանեսը Տիգրանի կողմից նշանակվեց Ծոփքի կառավարիչ։Ք.ա.94թ. ռաղմաքաղաքական դաշինք կնքեց Պոնտոսի և Փոքր Հայքի թագավոր Միհրդատ VI Եվպատոսի հետ։Դաշինքը ամրապնդելու նպատակով Տիգրանը կնության վերցրեց Միհրդատի դստերը՝Կլեոպատրային։Ք.ա.91թ Տիգրան Մեծը այրեց Կապադովկիայի ավագանու հետ ունեցած բարիդրացւական և դաշնակցային բոլոր կամուրջները։Միհրդատ Բ-ի  դեռ կենդանության օրոք իրեն թագավոր հռչակած Գոդերձը ժառանգեց պարթևական գահը,իսկ հայկական զորքերը՝առանց լուրջ դիմադրության հանդիօելու,հետ վերադարձրին «70 հովիտները»։ Գոդերձի առաջարկով հաշտություն կնքվեց,որով հայոց թագավորությունը ստանում էր Ատրպատականի թագավորություն,Հյուսիսային Միջագետքը Կորդուքի թագավորության հետ միասին, «70 հովիտները»,իսկ Գոդերձը՝հօգուտ հայոց արքայի, հրաժարվում  էր «արքայից արքա» տիտղոսից, որն այնուհետև կրելու էին Տիգրան Il-ն և նրա ժառանգները։ Ք.ա. 66թ.Տիգրան Մեծը բանակցություններ սկսեց և Արտաշատում ստորագրվեց հայ-հռոմեական հաշտության պայմանագիրը։

Գրավոր ներկայացնել նվաճված տարածքների ժամանակագրությունը:Ք.ա.95-70թթ.Տիգրան Մեծը ստեղծեց հզոր աշխարհակալություն։Նրա տերության սահմանները ձգվում էին Եգիպտոսից և Միջերկրական ծովից մինչև Հնդկաստան,Կովկասյան լեռներից և Կասպից ծովից միևչև Պարսից ծոցև Հնդկական օվկիանոս։Հայոց տերությունը կազմում էր շուրջ 3 միլիոն քառ.կմ.տարածք   ։Ք.ա.94թ. Ծոփքի թագավորության և Մելիտենեի շրջանի միացումը Մեծ Հայքին՝ հողերի միավորում։

Ք.ա.93թ.և Ք.ա.91թ.  Հայերի մուտքը Կապադովկիա և Արիոբարզան հռոմեացիները փախան Հռոմ։

Ք.ա.92թ.Ապստամբություն Վիրքում և նրա վերամիավորումը Մեծ

Հայքին։

Ք.ա.92թ.Տիգրան 2-ի հետ Սելևկյան թագավոր Անտոքոս 10-րդ  Եվսոբեսի բախումը Կոմմագենեի սահմանին։ Անտիոքոսի պարտությունն ու մահը։

Ք.ա.92թ. Կոմմագենեսի միացումը Մեծ Հայքի տերությանը։

Ք.ա. 87-85թթ. Տիգրան 2-ի արշավանքը Հյուսիսային Միջագետք՝Միգդոնիայի և Օսրոյենի գրավումը,«7 հովիտների», Կորդուքի և Ադիաբենեի գրավումը, հայկական զորքերի կողմից Ատրպատյան Մարաստանի և բուն Մարաստանի նվաճումը։Պարթևների պարտությունը  և Տիգրան 2-ի հռչակումը «արքայից արքա»։

Ք.ա.84թ.Դաշտային Կիլիկիայի միացումը Մեծ Հայքին։

Ք.ա.8483թթ.Տիգրան Մեծը նվաճեց Կոմմագենեն,Կիլիկիան,Ասորիքը, Փյունիկիան,Հրեաստանը և Նաբատեան։

Ք.ա.83թ. Տիգրան Մեծը դարձավ  Սելևկյան միապետ։Կելեսիրիայի նվաճումը Տիգրան Մեծի կողմից։

Ք.ա.80-83թթ. Ասորիքի և Փյունիկիայի հպատակեցումը Տիգրան Մեծի կողմից։

Ք.ա.78թ.Տիգրանակերտ աթոռանիստ քաղաքի հիմնադրումն ու բնակեցումը Հայաստանի և հարակից երկրների բնակչությամբ։

Ք.ա. 70-69թթ.Պտղոմայիս քաղաքի նվաճումը Տիգրան Մեծի կողմից և մրցակից Կլեոպատրա-Սելենեի գերումը։

իտել ֆիլմը  «Տիգրան Մեծ»/մաս առաջին/, այնուհետև ,նոր բացահայտումների մասին ամփոփիչ գրել:

 Սա մեր թագավորներից ամենահզորը և ամենախոհեմն էր ու այդ այրերից ու բոլորից քաջ: Իսկ հետո եկողներիս ցանկալի թե՛ ինքը և թե՛ իր ժամանակը: Եվ ո՞ր իսկական մարդը, որ սիրում է արիական բարքը և խոհականությունը, չի ուրախանա սրա հիշատակությամբ  և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել:                                                                           

Մովսես Խորենացին,
                                                                                      «Պատմություն Հայոց»

  Տիգրան թագավորը` այս դեռևս չճանաչված հզոր տիրակալը, շատ ավելի մեծ արժանիքներ ունի, քան նրա ժամանակակից Միհրդատը, որով հիացած է պատմությունը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ Միհրդատը փայլուն կերպով «ինքնասպանության մղեց իր պետությանը», մինչդեռ Տիգրանն իր ժողովրդի ապրելու իրավունքն ապահովեց հավերժության համար:

Ռընե Գրուսե,
Ֆրանսիացի արևելագետ

Առաջադրանք 2

Հայկական աշխարհակալության ընդլայնումը

Քարտեզում գտիր, նշիր Տիգրան Մեծի  նվաճված տարածքները:

Տիգրան Մեծի վարած քաղաքականությունը նվաճված քաղաքների նկատմամբ:Տիգրան Մեծի վարած քաղաքականությունը իր նվաճած քաղաքների նկատմամբ ազատարար էր՝նա քաղաքների գրավումից  հետո նրանց շնորհում էր լայն ինքնավարություն։

Հիմնավորիր նոր մայրաքաղաքի ստեղծման անհրաժեշտությունը:

Ք.ա. 80-ական թթ.Հայաստանի քաղաք Արտաշատը հայտնվել էր Տիգրան Մեծի աշխարհակալության հյուսիսում,այդ պատճառով անհրաճեշտություն առաջացավ նոր մայրաքաղաքի ստեղծումը աշխարհակալության կենտրոնում և անվանվեց Տիգրանակերտ ի պատիվ Տիգրան արքայազնի,ով Ք.ա. 95թ.թագադրվել էր։

Հ

մեմատիր Տիգրանակերտ և Արտաշատ մայրաքաղաքները: Տիգրանակերտ մայրաքաղաքը շրջապատված էր 25մետր բարձրության պարսպով,ուներ անառիկ միջնաբերդ, պալատ,թատրոն,պարտեզներ,այգիներ և որսատեղիներ։Այնտեղ կառուցվեց Արքունի պողոտան,որը կապում էր Արտաշատը Տիգրանակերտին։

Արտաշատը հիմնադրվել է Ք.ա.185թ.։Քաղաքի հատակագիծը կազմել է Կարթագենի նշանավոր Հաննիբալը։Մայրաքաղաքում կառուցվեցին ճոխ աօարանքներ, տաճարներ,թատրոն։Ժողովուրդը զբաղվում էր արհեստագործությամբ և առևտրով։Տիգրանակերտը եղել է մշակույթի մեծ կենտրոն,այնտեղ մ.թ.ա.69թ. կառուցվել է հայկական թատրոնի առաջին շենքը։

Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն, դասագիրք 6-րդ դասարան, էջ 94-101, համացանց

Հռոմեացի պատմիչները Տիգրան Բ-ին անվանել են Հռոմի «զորեղ թշնամի» Արևելքում, «հզորագույն թագավոր», «մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»:

«Սա (Տիգրան Մեծը) մեր թագավորներից ամենահզորը և ամենախոհեմն էր ու այդ այրերից ու բոլորից քաջ: Իսկ հետո եկողներիս ցանկալի թե՜ ինքը և թե՜ իր ժամանակը: Եվ ո՞ր իսկական մարդը, որ սիրում է արիական բարքը և խոհականությունը, չի ուրախանա սրա հիշատակությամբ և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել»:

Մովսես Խորենացի, պատմիչ

«Միհրդատը նահանջեց դեպի Հայաստան՝ աներոջ՝ Տիգրանի՝ իր ժամանակի հզորագույն թագավորի մոտ…»:

Վելլեոս Պատերկուլոս, հռոմեացի պատմագիր

«Տիգրան թագավորը՝ այս դեռևս չճանաչված հզոր տիրակալը, շատ ավելի մեծ արժանիքներ ունի, քան նրա ժամանակակից Միհրդատը, որով հիացած է պատմությունը, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ Միհրդատը փայլուն կերպով «ինքնասպանության մղեց իր պետությանը», մինչդեռ Տիգրանն իր ժողովրդի ապրելու իրավունքն ապահովեց հավերժության համար»:

Ռընե Գրուսե, ֆրանսիացի արևելագետ

Հայաստանը Հռոմի դեմ պատերազմի տարիներին

Ներկայացրու հռոմեա-հայկական պատերազմի նախադրյալները:

Հայ-հռոմեական պատերազմը ռազմաքաղաքական կոնֆլիկտ էրՄերձավոր Արևելքում մ.թ.ա.69-մ.թ.ա.66թվականներին։Հանդիսանում է միհրդատյան երրոլդ պատերազմի(մ.թ.ա.63)մասը։Այն տեղի է ունեցել Հռոմեական Հանրապետության գոյության վերջին տարիներին՝ուղղված հայոց սրքա Տիգրան Մեծի ստեղծած հայկսկան նորաստեղծ աշխարհակալ տերության դեմ։

Հա

մեմատել Տիգրանակերտի և Արածանիի ճակատամարտերը:  մ.թ.ա.69թ. հոկտեմբերի 6-ին Հայաստանի մայրաքաղաք Տիգլանակերտի մոտ տեղի ունեցավ ռազմական ընդհարում հռոմեական զորքերիմև հայկական կայազորի միջև։Պոնտոսում հռոմեական տիրապետութհունը տապալելու և իր դաշնակւց Միհրդատ 6-րդ Եվպատոսին գահին վերականգնելու նպատակով Հայոց թագավոր Տիգրան Բ Մեծը նախապատրաստվել էր երկու ուղղությամբ մտնել Ադիա Հռոմեական մարզը և վճռական ճակատամարտ տալ Եփեսոսի մոտ,սակայն կանխելով Տիգրան Բ Մեծի հարձայումը, մ.թ.ա. 69թվականի գարնանը հռոմեական 40 հազարանոց բանակը Լուկուլլոսի հրամանատարությամբ Կապադովկիայի վրայով ներխուժել է Հայաստան և պաշարել Տիգրանակերտը։

Արածանիի ճակատամարտը տեղի էունեցել հայկական և հռոմեական զորքերի միջև Արածանի գետի մոտ։Մ.թ.ա.69-ի Տիգրանակերտի ճակատամարտում հռոմեական զորավար Լուկուլլոսը, չկարողանալով վերջնականապես ընկճել հայկական բանակին, նահանջեց հարավ և վերահաս ձմռանը բանակեց Տիգրան Բ Մեծի դեմ ապստամբած Կորդուք գավառում։Մ.թ.ա.68-ի գարնանը Լուկուլկոսն անցավ Հայկական Տավրոսի լեռները և վերսկսեց պատերազմը՝  երեք ամիս դեգերելով Տավրոսինլեռների և Արածանիի միջև ընկած տարածությունում։Նրանք փորձեցին անցնել Արսծանին,շարժվելով դեպի Արտաշատ մայրաքաղաքը,սակայն հայկական հեծելազորը Տիգրան Բ Մեծի առաջնորդությամբ կանխեց հռոմեացիների առաջխաղացումը։Կողմերը մարտիբռնվեցին,հայ թեթևազեն հեծյալները թունավոր և ճանկավոր նետասլաքներով ծանր կորուստներ պատճառեցին հռոմեացիներին։Արածանիի ճակատամարտից հետո Լուկուլլոսի բանակի մնացորդները նահանջեցին հարավ և ապաստանեցին Մծբին քաղաքի պարիսպների ետևում։Հռոմեական նվաճողներից ազատագրվեց ինչպես ամբողջ Հայաստանը, սյնպեղ էլ Պոնտոսի թագավորուայան զգալի  մասը։Հռոմեացի նշանավոր զորավար Լուկուլլոսը հեղինակազրկվեց՝Արևելքի գործերը զիջելով Գնեոս Պոմպեոսին։

Արտաշատի պայմանագրի նշանակությունը:Արտաշատի պայմանագիրը կնքվել է հռոմեական զորավար Գնեոս Պոմպեոսի և հայոց արքա Տիգրան Մեծի միջև մ.թ.ա.66թ.։Ըստ պայմանագրի Ծոփքն ու Կորդուքը տրվել են Տիգրան կրտսերին,Մեծ Հայքը Հռոմին վճարել է 6000տաղանդ ռազմատուգանք,Մեծ Հայքը ճանաչվել է Հռոմի բարեկամ և դածնակից, հօգուտ Հռոմին՝ Մեծ Հայքը հրաճարվում էր Ասորիքից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից և Կիլիկիայիվ։Կնքված պայմանագիրը դիվանագիտակսն հաջողուայուն էր Հայաստանի համար։ Հայաստանը պահպանեց տարածքային ամբողջականությունը, պետական անկախությունը։

Լրացուցիչ

Հայկ Խաչատրյան  «Տիգրան Մեծ»-ը, կարդալ մեկ ամսվա ընթացում

Լրացուցիչ աշխատանք

Հետաքրքիր փաստեր Տիգրան Մեծի մասին

«Մեր հայրենիքը Տիգրան Մեծի հետքերով»/ փորձիր գտնել ինչ վայրեր, փողոցներ կան և Երևանում, և մայրաքաղաքի սահմաններից դուրս,ինչ արձանների կան, ովքեր են հեղինակները, այդ ամենի մասին տեղեկություններ/ Երևանոյմ կա Տիգրան Մեծի փողոց։

2004թ. Երևանի Նոր Նորք համայնքի Տիգրան Մեծ զբոսայգում տեղադրվել է Տիգրան Մեծի հուշարձանը։Ճարտարապետ ՝ Ռազմիկ Օհանյան,քանդակագործ՝Լևոն Թոքմաջյան։2000թ. Հ.Հ.նախագահի նստավայրում տեղադրվել է Տիգլա  Մեծի հուշարձանը։

Արմավիրի մարզի  Վաղարշապատ քաղաքում 2016 թ. քաղաքի տոնի շրջանակներում տեղադլվել է Տիգրան Մեծի հուշարձանը, գաղափարի հեղինակներն են ՀՀ վաստակավոր բժիշկներ Կառլեն և Սառա Եսայանները,քանդակագործ՝Տիգրան Հովհաննիսյան։

«Տիգրան Մեծը և Եվրոպական մշակույթը» Տիգրան Մեծի կերպարն արտացոլվել է ավելի քան 24 օպերաներում։1697թ. իտալացի կոմպոզիտոր Տոմազո Ալբինոնի «Տիգրան, արքա Հայաստանի», 1710թ. Անտոնիո Բոնոնչինի,1715թ.Ֆլանչեսկո Գասպարինի,1719թ. «Տիգրան»Անտոնիո Վիվալդի,Ֆրանչեսկո Կոնտիի և Ջուզեպե Օրլանդինիի համահեղինակությամբ։

Առաջադրանք 1.

Արտաշիսյան արքայատոհմ/մ.թ.ա.189-մ.թ.1թթ./

1.Փորձիր սահմանել զինանշան բառի հասկացությունը:Զինանշանը յուրաքանչյուր երկրի խորհրդանիշն է։

• պատկերիր քո պատկերացրած Արտաշեսյանների զինանշանը
• գտիր իրական զինանշանը, տուր բացատրությւոնը,ապացուցիր, որ դա հենց Արտաշեսյաններին է պատկանում:

Արտաշեսյանների թագավորություն, Մեծ Հայքի 3 թագավորական հարստություններից Արտաշեսյան դինաստիայի հիմնած պետությունը Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում։ Գոյատևել է շուրջ 2 դար՝ մ.թ.ա. 189 — մ.թ. 1: Տարածքը կազմել է նվազագույնը 250 000 քառ. կմ (Արտաշես Բարեպաշտի գահակալման առաջին տարիներին), առավելագույնը՝ 3 000 000 քառ. կմ՝ Տիգրան Մեծի օրոք։

2. Արտաշես Առաջինի կառավարման թվականներըԱրտաշես Առաջինը կառավարել է մ․թ․ա․189։
3. Ներկայացրու, Արտաշես Առաջինի վարչական, ռազմական, հողային բարեփոխումները, հիմնավորիր դրանց կարևորությունը:Արտաշես Առաջինը իր  հայկական բանակը բաժանեց չորս մասի՝ Հյուսիսային,Հարավային,Արևմտյան,Արևելյան,որով նա ավելի ուժողացրեց սահմանները;

4.Փորձիր գտնել տարբերություն , նմանություն քաղաքի և մայրաքաղաքի միջև: Պատմիր նոր մայրաքաղաքի հիմնադրման մասին /քարտեզում գտիր, նշիր մայրաքաղաքը/:Քաղաքը փոքր է քան մայրաքաղաքը;

5.Գնահատիր Արտաշես Առաջինի գործունեությունը որպես թագավոր:

6. Հայ հին վիպաշխարհ  էջ 68-73 կարդալ,տասնհինգ ն

ախադասությամբ ամփոփիր:Երվանդի մահից հետո Սմբատը մտնում է

Արքունական գանձարանը և այնտեղ գտնում Սանատրուկ արքայի թագը;

Նա թագը դուրս է բերում, դնում Արտաշեսի գլխին,թագադրում և համայն Հայոց աշխարհի վրա կարգում թագավոր;Արտաշես թագավորը մեծ պարգևներ է բաշխում  իրեն օգնական դարձած պարսից  զորքին,պատվով ճանապարհ է դնում;Արտաշեսը քաջ Արգամին արժանացնում է արքայական որկրորդության գահին,պարգևելով հակինթազարդ պսակ,գինդեր,ոսկե գդալ և պատառաքաղ գործածոլու,ոսկե գավաթով և նվագով գինի խմելու իրավունք;Իր դայակՍմբատին նման պատվին է արժանացնում՝բացի գինդեր և կարմիր

Կոշիկ կրելու իրավունքի;Սմբատին ասպետական և արևմտյան հրամանատրությունից բացի վստահում է նաև հայոց բոլոր զորքերի,

Երկրի բոլոր գործակալների և ամբողջ արքունական տան տնօրինությունը։

Ա րտաշեսը անմասն չի թողնում իր ստնտուի ժառանգներին։Նա Գիսակի թոռ Ներսեհի ցեղը արժանացնում է նախարարական տոհմի պատվի և

Տոհմանունը կոչում Դիմաքսյան ի նշան Գիսակի քաջագործության,երբ նրա դեմքը սրով կիսվեց՝Արտաշեսին պաշտպանելիս։Արտաշեսը նախարարական տոհմի պատվի է արժանացնում Տուրի տասնհինգ զավակներին և նրանց տոհմը կոչում՝Տրունի, նրանց հոր անվամբ։Տուրը Սմբատի լրտեսն էր Երվանդի արքունիքում,մտերիմ էր Երվանդին,վայելում էր նրա վստահությունը։Նա արքունիքի բոլոր կարևոր լուրերը հաղորդում էր Սմբատին,որի պատճառով էլ սպանվում է Սմբատի կողմից։

Աղբյուրներ՝ Արտաշիսյան արքայատոհմ

՝Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը